Jak wpro­wa­dze­nie ele­men­tów fan­ta­stycz­nych do utwo­ru wpły­wa na prze­sła­nie tego utwo­ru? Roz­waż pro­blem i uza­sad­nij swo­je zda­nie, od­wo­łu­jąc się do po­da­nych frag­men­tów Wesela, do ca­łe­go dra­ma­tu Stanisława Wyspiańskiego oraz do wy­bra­ne­go tek­stu kul­tu­ry.

Fantastyka to część literatury, w której pojawiają się zjawiska nadnaturalne, niewystępujące w rzeczywistości. Najczęściej występuje tam magia, duchy czy nieistniejących ras, takich jak krasnoludy, elfy. Rozbudzają one ciekawość czytelnika, intrygują, dlatego publikacje związane z fantasy i sci-fi są obecnie szalenie popularne. Czasem elementy te spełniają funkcję ludyczną, rozrywkową, jednak nie zawsze się tak dzieje. Mogą one także służyć jako część wnosząca do wiersza, powieści czy dramatu coś nowego, wprowadzają treść zmieniającą przesłanie utworu. Sądzę, iż fantastyka w utworze literackim może, zwłaszcza u artystów, którzy zapisali się w kanonie, zmienić sens tekstu i jego wydźwięk. Zastosowanie częściowej narracji fantastycznej nie tworzy nowego świata, a nadaje inny kontekst temu, który jest już znany.

Zjawiska nadnaturalne, pozarozumowe stały w centrum zainteresowania artystów wielu epok. Romantyzm, rozpoczęty przez niemieckie Sturm und Drang (czas burzy i naporu) czerpał z ludowych przekazów, w których często pojawiały się elementy fantastyczne, np. driady, zamiany ludzi w przedmioty czy rośliny. Takie mity stawały się inspiracją dla twórców. Historia z elementami fantastyki miała szansę zaciekawić odbiorcę zdecydowanie bardziej niż publicystyczna wypowiedź na jakiś temat. Podobnie wyglądało to w okresie Młodej Polski, która trwała od przełomu XIX i XX wieku do zakończenia I wojny światowej (1914). Właśnie w ten sposób malarz, poeta i dramaturg, Stanisław Wyspiański stworzył dramat o wyjątkowej roli w polskiej literaturze. „Wesele” po odjęciu warstwy nadprzyrodzonej to zbiór scen rodzajowych rozgrywających się na uroczystości po ślubie pary o mieszanym pochodzeniu. Pan Młody, za którego pierwowzór modernistycznemu twórcy posłużył Lucjan Rydel ożenił się z Jadwigą Mikołajczykówną. Co prawda jest to pewnego rodzaju miniatura rzeczywistości w Polsce pod zaborami, jednak historia nie wydaje się aż tak ciekawa. Rachela w scenie 36 aktu I zaprasza do domu Chochoła, który zapowiada kolejne osoby dramatu. To obecność duchów w II i III akcie dodaje wymowy narodowo-wyzwoleńczej. 

Aby przyciągnąć uwagę czytelnika, artyści stosują wiele zabiegów narracyjnych. Mogą to być nagłe zwroty akcji, gradacja napięcia czy ciekawie napisane postacie. Czasem ukazują to rozbudowane opisy postaci, jednak w przypadku dramatu nie da się tak postąpić z uwagi na budowę składającą się z dialogów oraz didaskaliów. Sposobem na pogłębienie portretu psychologicznego postaci może być wprowadzenie monologu jak w przypadku „Makbeta” Williama Shakespeare’a. Romantycy znaleźli inne rozwiązanie przez elementy nadnaturalne, które wskazują na winę lub tajemnicę o postaci. W „Weselu” jedną z funkcji spełnianych przez duchy jest właśnie rozmowa o wyrzutach sumienia. Można założyć, że każda osoba dramatu przychodzi do danego weselnika nie bez przyczyny. Reprezentuje jego lęki i winy. Widać to na przykład w przypadku Dziada, do którego przychodzi Upiór Jakuba Szeli, przywódcy rabacji galicyjskiej. Wiadomo, że Dziad to jedyny żyjący świadek tych wydarzeń na uroczystości i być może brał w niej udział. Podobnie w przypadku Pana Młodego, do którego przychodzi Hetman. Mówi mu on wprost, że czepił się chamskiej dziewki, choć powinien dbać o interes państwa. Do Poety (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) przychodzi Rycerz i zarzuca mu, że nie zajmuje się sztuką, jakiej potrzebuje teraz naród. Wernyhora mówi do Gospodarza, który jako przedstawiciel inteligencji bratający się prawdziwie z ludem powinien poprowadzić ich do walki o wolność. Elementy fantastyczne w „Balladynie” Juliusza Słowackiego także pogłębiają rys tytułowej postaci. Piętno, które otrzymuje i jej chęć zakrycia go ukazuje jej próbę ucieczki od odpowiedzialności. 

Fantastyka w utworze może także wprowadzać charakter paraboliczny. Wprowadza to inny, głębszy sens do interpretacji lub drugi sposób odczytania dzieła. Kordian, tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego w trakcie sceny na Mount Blanc dokonuje przemiany wewnętrznej i zstępuje na chmurze do Polski. Ma ona pokazywać, że jego chęć walki o dobro ojczyzny pozwala na dokonanie rzeczy teoretycznie niemożliwych. Duch patriotyczny sprawia, że po powrocie do kraju postanawia spróbować zamachu na cara, angażuje się w spisek koronacyjny. Nie udaje mu się, ponieważ przegrywa wewnętrzną walkę ukazaną za pomocą dwóch postaci fantastycznych — Strachu i Imaginacji. U Wyspiańskiego pojawia się motyw tańca Chochoła, który ukazuje marazm społeczeństwa, które nie potrafi odpowiedzieć na wezwanie do walki. Drugie dno sceny z elementami nadprzyrodzonymi widać również u Mickiewicza, w drugiej części „Dziadów” duchy ukazujące się obecnym w kaplicy przekazują moralne nauki. Dają one nadzieję na sprawiedliwość, widmo złego pana nie zostaje wpuszczone, a jego winy spotkała kara.

Elementy nadnaturalne mogą zmienić wiele w utworze. Dodaje to dodatkowe opcje dla twórcy, jak również nadają inny wydźwięk. Przytoczone dramaty składają się w dużej mierze z fantastyki, która intryguje, ale może dawać nowe przesłanie.

Dodaj komentarz