Jan Kochanowski (ur. w 1530 r. w Sycynie, zm. 22 sierpnia 1584 r. w Lublinie) – najwybitniejszy poeta polskiego renesansu i jeden z najważniejszych przedstawicieli renesansu w Europie.
Wywodził się ze średniozamożnej szlachty. Ta warstwa społeczna w połowie XVI wieku dochodziła do szczytu swojej prężności politycznej i ekonomicznej. Ojciec poety, Piotr, był komornikiem w Radomiu, a później sędzią w Sandomierzu. Posiadał kilka wsi w Radomskiem. Należały do nich m.in. Sycyna, w której przyszedł na świat przyszły poeta, a także połowa Czarnolasu. O matce Kochanowskiego, Annie z Białaczowskich, Łukasz Górnicki pisał w Dworzaninie polskim: Pani Kochanowska, sędzina sędomirska, stateczna pani i bardzo trefna.
Kochanowski był jednym z jedenaściorga rodzeństwa: miał siedmiu braci i cztery siostry. Prócz niego literaturę tworzyli także Mikołaj, autor Rotuł i przekładu Moraliów Plutarcha (jego syn, a bratanek Jana, Piotr, zasłynął jako tłumacz eposów rycerskich: Orlanda szalonego Ludwika Ariosta i Gofreda albo Jeruzalem wyzwolonej Torkwata Tassa), oraz Andrzej, który przełożył Eneidę Wergiliusza.
Na lata 1544-59 przypada czas studiów i podróży poety. W roku 1544 Kochanowski, w wieku czternastu lat, został studentem Wydziału Sztuk Wyzwolonych Akademii Krakowskiej (wówczas uczelnia ta prezentowała poziom szkoły średniej, jednak stanowiła dobre przygotowanie do dalszej edukacji). Przyszły autor Pieśni kształcił się tam najprawdopodobniej do 1549 roku.
Następnie, dążąc do zdobycia wszechstronnego wykształcenia, udał się na studia do Włoch, kraju, gdzie atmosfera była wówczas niezwykle inspirująca. Kochanowski znalazł się tam w okresie szczytowego rozwoju kultury renesansu. Zwiedził m.in. Rzym, Neapol i Wenecję. W roku 1552 wpisał się w poczet studentów Uniwersytetu w Padwie. Studiował filozofię, filologię klasyczną, rozczytywał się w literaturze greckiej, łacińskiej i włoskiej. Wówczas zaczął pisać swoje pierwsze utwory literackie po łacinie. W 1554 r. Kochanowski pełnił w Uniwersytecie w Padwie funkcję konsyliarza nacji polskiej. Ważny dla niego był także krótki pobyt w Paryżu w 1559 roku. Tam artysta poznał Pierre’a de Ronsarda, czołowego poetę francuskiego odrodzenia, piszącego w ojczystym języku – na przekór dotychczasowym zwyczajom. Uświadomił on Kochanowskiemu, że nie musi tworzyć po łacinie, co miało ogromne znaczenie dla losów twórczości Jana z Czarnolasu, który odtąd zaczął z powagą traktować pisanie w języku polskim. Na koniec należy dodać, że autor Fraszek studiował również w Królewcu w latach 1551-52 oraz 1555-56. Niewykluczone, że edukacja w tym mieście wynikała z jego młodzieńczych skłonności ku reformacji.
Pierwszym mecenasem Kochanowskiego był książę pruski Albrecht. To właśnie on umożliwił mu studia we Włoszech i wyjazd do Francji. Poeta utrzymywał również kontakty z przedstawicielami znaczących rodów magnackich – Tarnowskimi i Tęczyńskimi.
Rok 1559 definitywnie zakończył w życiu artysty okres studiów i podróży, których znaczenie dla jego twórczości trudno przecenić. Do Polski wrócił on jako wielki erudyta piszący w języku łacińskim. Wówczas stanął przed koniecznością dokonania wyboru swojej życiowej drogi: mógł zostać dworzaninem, duchownym bądź osiąść w rodzinnym Czarnolesie.
W takiej sytuacji zdecydował się na karierę dworską. Aktywność ta przypada na lata 1559-1570 i historycy literatury zajmujący się Janem Kochanowskim zwykli nazywać je okresem dworskim. Pierwszy dwór, na którym służył artysta, należał do wojewody lubelskiego, Jana Firleja. Później poeta związany był najprawdopodobniej z potężnym magnackim rodem Radziwiłłów. W 1562 roku Kochanowski przebywał w otoczeniu podkanclerzego koronnego i biskupa przemyskiego, a następnie krakowskiego, Filipa Padniewskiego. Moment pewnej stabilizacji w życiu artysty nastąpił w roku 1564, kiedy dzięki protekcji biskupa płockiego (później krakowskiego), Piotra Myszkowskiego, został sekretarzem królewskim. W tym samym roku ów mecenas ustąpił podopiecznemu probostwo w Poznaniu, a od roku 1566 zapewnił mu dochody z probostwa w Zwoleniu. Zgodnie z panującymi podówczas zwyczajami osoby świeckie, po przyjęciu niższych święceń kapłańskich, mogły czerpać zyski z urzędów kościelnych, wykonując obowiązki duchownych za pośrednictwem najemnych zastępców.
Dworską atmosferę, w jakiej żył Kochanowski, najlepiej odzwierciedlają Fraszki i Pieśni, większa ich część powstała bowiem właśnie w tym czasie.
Poeta około 1570 r., chcąc zyskać niezależność, porzucił karierę dworską, osiadł w rodzinnym Czarnolesie i w ten sposób rozpoczął się w jego życiu tzw. okres czarnoleski. W roku 1574, po uprzedniej rezygnacji z probostw, ożenił się z Dorotą Podlodowską, z którą miał następnie sześć córek i syna (niestety, trzy z nich zmarły bardzo wcześnie, a syn urodził się po jego śmierci; dla poety najboleśniejsza była śmierć Urszuli, której poświęcił Treny).
W 1579 r. Kochanowski otrzymał w dowód uznania od króla Stefana Batorego urząd wojskiego sandomierskiego, co jednak nie zmuszało go do opuszczania Czarnolasu.
Życie osobiste artysty, jak można wnioskować na podstawie jego twórczości, układało się szczęśliwie. Stabilizacja osiągnięta po zakończeniu kariery dworzanina bez wątpienia sprzyjała rozkwitowi twórczości literackiej. Oprócz tego poeta udzielał się w polityce, utrzymywał kontakty z wpływowymi osobami, podróżował po ojczystym kraju.
Kochanowski zmarł nagle 22 sierpnia podczas pobytu w Lublinie, dokąd pojechał na sejm ze skargą do króla w związku z zabiciem w drodze do Turcji jego szwagra, Jakuba. Poetę pochowano w Lublinie, a dopiero kilkadziesiąt lat później, na początku XVII w., przeniesiono jego zwłoki do kaplicy w Zwoleniu. Nagrobny wizerunek Kochanowskiego jest najprawdopodobniej jego jedynym portretem. W związku z kopiowaniem owej rzeźby wykształciły się dwie tradycje. Według jednej poeta trzyma w ręku zwój papieru symbolizujący znaczenie jego twórczości dla naszej literatury, według drugiej zaś rękawiczki, przedmiot znany współczesnym i niejednokrotnie okazujący się niezbędny w codziennym życiu każdego człowieka – podobnie jak utwory Jana z Czarnolasu.
Do najważniejszych dzieł Kochanowskiego należą: Fraszki (1584), Pieśni (1586), Treny (1580), przekład Psałterza Dawidów (1579), Odprawa posłów greckich (1578), a ponadto warto wspomnieć poemat heroikomiczny Szachy (1562), poemat satyryczno-polityczny Satyr albo Dziki mąż (1563) oraz manifest poetycki Muza (1586). W nawiasach podano daty wydania, a nie powstania poszczególnych dzieł. Jan z Czarnolasu pisał przez wiele lat i jego utwory, zgodnie z panującymi wówczas zwyczajami, rozpowszechniano w odpisach. Poeta zaczął je publikować dopiero pod koniec lat 70. XVI wieku. I tak np. Pieśni, które przygotował do wydania pod koniec życia, doczekały się edycji książkowej dopiero po jego śmierci.