Julian Ursyn Niemcewicz (ur. 16 II 1758 w Skokach pod Brześciem, zm. 21 V 1842 w Paryżu) – poeta, satyryk, dramatopisarz, powieściopisarz, pamiętnikarz, działacz polityczny i kulturalny. Był synem średniozamożnego szlachcica, związanego z rodziną Czartoryskich. W latach 1770-1777 uczył się w warszawskiej Szkole Rycerskiej. Następnie został adiutantem A. K. Czartoryskiego. Na dworze oświeceniowego magnata, a także w podróżach zagranicznych (do Wiednia, Włoch, Francji, Anglii) poszerzał horyzonty i pogłębiał kulturę nabytą w szkole, ugruntowując jednocześnie charakterystyczne dla jej kierunku wychowawczego poczucie obywatelskiej odpowiedzialności za losy kraju.
W 1788 r. rozpoczął służbę publiczną, która trwała pół wieku. Wybrany posłem inflanckim, brał żywy udział w pracach sejmowych jako jeden z czynniejszych przedstawicieli stronnictwa reformy. Za narzędzie walki politycznej uważał także publicystykę (był redaktorem „Gazety Narodowej i Obcej”) oraz prozę. Taki charakter mają: tragedia Władysław pod Warną (1787), komedia Powrót posła (1791), drama historyczna Kazimierz Wielki. Niemcewicz pisał także bajki polityczne (dołączone do wydania drugiego Powrotu posła) oraz pamflety polityczne (Forma prawdziwego wolnego rządu przez konfederację targowicką ułożona, Fragment Biblii Targowickiej. Jan z Tęczyna.)
Po akcesie króla do Targowicy, udał się do Wiednia. Następnie, w obawie interwencji władz carskich, zbiegł do Włoch. Do Polski powrócił w 1794 r., na wieść o wybuchu powstania. Pełnił funkcję sekretarza Kościuszki. Dostał się do niewoli. Osadzono go na prawie dwa lata w twierdzy Pietropawłowskiej. W celi więziennej napisał ok. 20 bajek, kilka elegii patriotycznych.
Po śmierci Katarzyny II, został uwolniony przez Pawła I. Na prośbę chorego Kościuszki, wyjechał z nim do Ameryki. W Stanach Zjednoczonych poznał m.in. G. Washingtona oraz T. Jeffersona. W 1800 roku poślubił wdowę po amerykańskim oficerze.
W 1802 r. wrócił na dwa lata do Polski w celu uporządkowania spraw w związku ze śmiercią ojca. Ponownie wrócił do kraju w 1807 r. Został sekretarzem senatu. Od 1811 należał do Dyrekcji Edukacyjnej (zajmował się przede wszystkim wizytacją szkół). W latach 1810-1813 jako pierwszy pełnił funkcję prezesa Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego.
Brał czynny udział w żuciu kulturalnym kraju. Należał do Towarzystwa Dobroczynności oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 1827 prezes). Napisał Śpiewy historyczne oraz powieści: Dwaj panowie Sieciechowie, Lejbe i Siora, Jan z Tęczyna. Księgi Szczęsnowe. Od 1808 r. wystawiał na scenie warszawskiej utwory dramatyczne o tematyce narodowej.
Krytykował wszelką działalność konspiracyjną, szansę na poprawę sytuacji widział w legalnej obronie swobód obywatelskich. W 1833 roku wyjechał do Paryża, gdzie osiadł na stałe. Pisywał do prasy emigracyjnej, opracowywał też nową wersję prowadzonych w latach 1823-1825 Pamiętników czasów moich.
Tworzył na przełomie epok: oświecenia oraz romantyzmu. W sporze klasycystów z romantykami zajął pozycję pojednawczą.
Naruszewicz był dla jemu współczesnych wzorem nieugiętego patriotyzmu, żywą pamiątką ostatnich lat niepodległości i pierwszych zrywów wolnościowych. Cenił go i często nawiązywał do niego w swej twórczości Adam Mickiewicz.
Wybrane dzieła literackie:
Władysław pod Warną (powst. 1787, ogł. 1803) – tragedia
Powrót posła (1791) – komedia polityczna
Kazimierz Wielki – drama historyczna
Bajki polityczne (dołączone do drugiego wydania Powrotu posła)
Forma prawdziwego wolnego rządu przez konfederację targowicką ułożona (powst. 1792) – pamlfet polityczny
Fragment Biblie Targowickiej. Księgi Szczęsnowe – pamflet polityczny.
Alondzo i Helena (1802) – duma
Duma o kniaziu Michale Glińskim – duma
Puławy (fragment ogł. w 1855) – poemat
Cztery pory życia człowieka (fragment ogł. w 1811, całość w 1973)
Pieśń wojenna
Oda z okoliczności ogłoszenia Polski
Listy litewskie
Dzieje panowania Zygmunta III – dzieło historyczne
Rozprawa o bajce (czytana w 1814)
Śpiewy historyczne
Dwaj panowie Sieciechowie – powieść
Lejbe i Siora – powieść
Jan z Tęczyna – powieść
Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsze (t. 1-4 1822, t. 5 1830)
Jadwiga, królowa polska (1814) – drama muzyczna
Jan Kochanowski w Czarnym Lesie (1817) – komedioopera
Zbigniew (1819) – tragedia
Samolub (1811) – komedia satyryczna
Podejrzliwy (powst. 1823 lub 1819) – komedia satyryczna
Pamiętniki czasów moich (wyd. 1848, wersja rozszerzona 1957)
Podróże historyczne po ziemiach polskich od 1811 do 1828 (wydane pośmiertnie w 1858 r.)
Niemcewicz zajmował się także publicystyką oraz przekładem.
[oprac. za: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Tom II, red. J. Krzyżanowski, Cz. Hernas, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s. 23-25.]