Melancholia jest uczuciem często obecnym w życiu człowieka. Można wpadać w nią w wielu momentach, na przykład przypominając sobie osoby lub wydarzenia, których nam bardzo brakuje. Z tego powodu często pojawia się też w literaturze, która stara się odzwierciedlać życiowe rozterki człowieka. Nie jest ona bynajmniej tożsama z nudą. Dotyczy ona niemożności znalezienia odpowiedniego zajęcia, która łączy się jednak z chęcią do działania. Melancholia wiąże się z brakiem motywacji, obniżeniem nastroju i ogólną skłonnością do refleksji. Jest ona wyjątkowo popularna w literaturze romantyzmu i modernizmu. Może jednak współistnieć z nudą, co może mieć niebezpieczne konsekwencje.
Nostalgia to stan, który towarzyszył wszystkim romantykom. Archetyp bohatera romantycznego — Werter, tytułowa postać powieści epistolarnej Johanna Wolfganga von Goethego opierał swoją charakterystykę o odczuwanie melancholii. Ciągle czuł się nieszczęśliwy, rozdrapywał rany i na nowo przeżywał wszystkie najsmutniejsze momenty swojego życia. Łączyło się to z nudą, ponieważ to ze względu na duże pokłady wolnego czasu mógł przeciągać swoją wiwisekcję. Przez to utwór „Cierpienia Młodego Wertera” kończy się tragicznie, śmiercią głównego bohatera. Werter nie widzi sensu dalszego życia, które oznacza dla niego jedynie mękę. Za jego przykładem samobójstwo popełniało wielu młodych ludzi. Były to w większości zgony naśladowcze, mające jednak w przeciwieństwie do innych mód najtragiczniejsze konsekwencje. W psychologii taką sytuację nazwano efektem Wertera.
Polscy romantycy również podzielali poglądy Goethego. Choć sam niemiecki twórca nie jest klasyfikowany jako romantyk (tworzył jeszcze w oświeceniu), jego twórczość wpłynęła na całe pokolenie twórców. Z tego względu jego powieść nazywa się preromantyczną. Odbicie tychże poglądów widać także w twórczości. Adam Mickiewicz w epopei narodowej „Pan Tadeusz” tworzy postać Hrabiego, który jest idealnym bohaterem romantycznym. Przeżywa dawne dzieje, mało skupiając się na teraźniejszości. Jego melancholia wiążę się podobnie jak u Wertera z nudą. Pustkę zapełnia właśnie nostalgią. Uwielbia historie tragiczne, z pasją słucha opowieści Gerwazego o swoim dalekim krewnym Horeszce. Dramatycznie zakończone losy Stolnika, zabitego przez Jacka Soplicę trafiają na podatny grunt. Wcześniej Hrabia nie był zainteresowany posiadaniem starego zamku, którego część mu przypadała. Po tym, co opowiedział mu Klucznik, postanowił walczyć o swoje udziały. Wynikało to z ogólnej fascynacji romantyków tajemniczymi historiami, zwłaszcza o podłożu miłosnym. Można na podstawie tego wysnuć tezę, że całe zamieszanie związane ze sporem o zamek wynikło z nudy Hrabiego i pustki, jaką chciał zapełnić dramatycznymi doznaniami. Gdyby nie to, nigdy nie doszłoby do zajazdu, w efekcie którego śmierć poniósł Jacek Soplica.
Melancholia towarzyszyła również autorom w okresie Młodej Polski. Moderniści zapełniali swoją pustkę w sercu za pomocą ludomanii. Stan rezygnacji, połączonej z melancholią i nudą nazywano wtedy dekadentyzmem. Wielu artystów brało za żony chłopki nie z miłości czy zauroczenia nimi, a fascynacji wsią. Doskonale uchwycił to Stanisław Wyspiański w „Weselu”. Dramat rozgrywa się w trakcie uroczystości po ślubie Państwa Młodych — Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykowiczównej. Pan Młody przyznaje, że bierze ślub tylko z powodu przytłaczającego go dekadentyzmu.
Wie, że najpewniej nie będą mieli o czym rozmawiać, jednak nie widzi innego rozwiązania swojego problemu egzystencjalnego. Innym przykładem zapełnienia nudy może być Dziennikarz. W rozmowie ze Stańczykiem przyznaje, że pragnie zrywów niepodległościowych, odzyskania wolności. W ten sposób chciałby zapełnić pustkę w sercu. Nie robi w tym kierunku jednak nic. Z tego względu jest hipokrytą. Brakuje mu motywacji, co znów spowodowane jest melancholią.
Nuda może mieć różne oblicza. Zwykle kojarzy się z brakiem działania, zaprzestaniem starań. Połączona z melancholią, silnym negatywnym uczuciem może mieć dramatyczne skutki. Człowiek ma wtedy zbyt wiele czasu, by rozmyślać, co może wpływać na niego destrukcyjnie.