Pierwszy okres twórczości Mickiewicza nazywany jest okresem wileńsko-kowieńskim. W tym czasie Mickiewicz tworzył m.in. utwory okolicznościowe oraz przerabiał i tłumaczył Woltera. Jego debiut z 1818 roku to typowo klasycystyczny wiersz Zima mniejsza. Słynna Oda do młodości z 1820 r. mimo również klasycystycznej poetyki jest już zjawiskiem zupełnie innym – to utwór programowy, przedstawiający nową wizję świata.
W 1822 roku powstał zbiór Ballady i romanse uważany za właściwy debiut Mickiewicza. Ujawnia się w nim romantyczna tęsknota za niezwykłością, ludową magią i tajemniczym, duchowym wymiarem świata. Widoczny w tych utworach dystans narratora wobec świata balladowego, nie pojawia się już w dwóch dramatach, również pochodzących z 1822 roku, a wydanych w drugim tomie Poezji. Mowa o Dziadach, cz. II i cz. IV. Dramaty te łączy tytuł oraz rama obrzędowa i wspólna wiara opowiadających i słuchaczy w metafizyczny wymiar świata. Gustaw z IV cz. jest kreacją romantycznego idealisty, nawiązującą do Cierpień młodego Wertera Goethego.
Grażyna (tom 2 Poezji) i Konrad Wallenrod (1828 r.) rozszerzają romantyczną twórczość Mickiewicza o inne, znamienne zagadnienia: problematykę politycznego historyzmu i etykę opartą na patriotyzmie, pojmowanym jako cel życia i pierwszy obowiązek. Utwory te niosą za sobą także innowacje artystyczne, to w nich bowiem ukształtowała się polska powieść poetycka, wyrafinowanie fabularne i postać bohatera byronicznego.
Dwa cykle sonetów, tzw. odeski oraz krymski, wydane w 1826 roku, są liryczną syntezą świata niszczących uczuć z Dziadów, obowiązków patriotycznych, orientalizmu i pejzażu romantycznego.
1832 rok, to III część Dziadów, stanowiąca najpełniejszy manifest świadomości romantycznej i narodowej. To wielkie, wieloaspektowe dzieło łączy w sobie fantastykę i realizm, historię i mit, religię i etykę, indywidualizm i siłę oddziaływania poezji oraz wiarę w jej moc, moralistykę, mesjanizm i historiozofię. Jest to swego rodzaju szczyt i podsumowanie twórczości Mickiewicza.
Wydane w tym samym roku Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego to zarówno skrajny manifest mesjanizmu, jak i przełożenie programu Dziadów cz. III.
W tym kontekście Pan Tadeusz (1834 r.), „ziemiański poemat”, epopeja narodowa z elementami gawędy szlacheckiej, napisana trzynastozgłoskowcem, z przeciętnym bohaterem i bez wyrazistego programu politycznego, bardzo dziwiła współczesnych Mickiewiczowi. Była nawet odbierana przez niektórych jako satyra. Jest to dzieło wybitne, niemające odpowiednika w całej literaturze europejskiej, jest rodzajem syntezy całego polskiego romantyzmu, a także zapowiedzią zjawisk, które rozwiną się kilkadziesiąt lat później.
Na tym eposie kończy się właściwie twórczość pierwszego polskiego romantyka. Tylko raz jeszcze, w trakcie pobytu w Lozannie, Mickiewicz napisał cykl liryczny, składający się z kilku utworów o zdumiewającej prostocie artystycznej, pełnych refleksyjnego smutku i marzeń o innym życiu.
