Cierpienie jest nieodłączną częścią ludzkiego życia. Doświadcza go każdy człowiek, niezależnie od wieku, płci, rasy czy stanu posiadania. Wobec różnych tragicznych wydarzeń można postępować w bardzo różny sposób — rozpaczając, jak również pokornie przyjmując niedolę.
Tren X składa się z serii pytań retorycznych, które podmiot liryczny, poeta, Jan Kochanowski, kieruje do swojej zmarłej córki Urszuli. Apostrofa do nieżyjącej dziewczynki jest jednocześnie krzykiem rozpaczy ojca i wprowadza czytelnika w problematykę utworu – eschatologię, w więc pytania o życie pozagrobowe:
„Treny” Jana Kochanowskiego to utwory, które poeta stworzył po śmierci swojej dwuletniej córeczki Urszulki. Są uważane za arcydzieło polskiej liryki. Autor przedstawia rozpacz ojca i kryzys światopoglądowy, jaki wiązał się z tragedią straty dziecka.
Ostatni tren z cyklu, zatytułowany Tren XIX albo sen, przynosi obszerną relację ze snu, w którym podmiotowi mówiącemu, poecie cierpiącemu po śmierci córki, ukazuje się jego zmarła matka z Urszulką na ręku. Bohater liryczny, Jan z Czarnolasu, z powodu rozpaczy długo nie mógł zasnąć i był bardzo udręczony i przemęczony swoim cierpieniem:
Tren XVIII jako jeden z nielicznych w całym cyklu jest napisany wierszem stroficznym – składa się z siedmiu czterowierszowych zwrotek (tetrastychów). Są one sylabiczne – wers pierwszy i czwarty to jedenastozgłoskowce, natomiast wersy wewnętrzne, drugi i trzeci, to siedmiozgłoskowce.
Tren XI zajmuje w całym cyklu Trenów miejsce szczególne. Zawiera bowiem opis kulminacyjnego momentu załamania dotychczasowego światopoglądu Jana Kochanowskiego – poety renesansowego, a tu przede wszystkim ojca, niemogącego pogodzić się z bólem po stracie ukochanej córki.
Po wielu słowach rozpaczy, pełnego goryczy rozpamiętywania, ale też ciepłego wspominania obecności zmarłej córki, po akceptacji tego, że śmierć jest nieodwracalna, a człowiek wobec niej bezsilny, poeta przechodzi w Trenie IX do bardzo ironicznej refleksji.
Tren VIII to kolejny wiersz stychiczny (bez podziału na strofy), skupiający się głównie wokół tematu dotkliwej nieobecności niedawno zmarłego dziecka, Urszuli, córki poety. Utwór tworzy trzynastozgłoskowiec ze średniówką po siódmej sylabie (7+6). Występują w nim rymy żeńskie, dokładne, o układzie aabbcc (parzyste). Elementy te budują melodię utworu.
Tren VII, podobnie jak kolejny, Tren VIII, pokazuje, jak w ojcu, opłakującym przedwczesną śmierć córki, narasta rozpacz. Nie ma ona granic, wydaje się niemożliwa do udźwignięcia czy wyciszenia.
Tren V tworzy rozbudowane porównanie, rozwinięte do samodzielnego obrazu wypełniającego cały utwór. Zestawia ono Urszulkę z młodym drzewem oliwnym. Ten kunsztowny środek stylistyczny ma proweniencję antyczną i jest nazywany porównaniem homeryckim – wywodzi się z eposu homeryckiego:
