W dwudziestoleciu międzywojennym pisarze sięgnęli inspiracja ku przypowieści biblijnej. Chcąc wyrazić swoimi dziełami uniwersalne treści i trapiące ludzkość problemy, ukryli je za parabolami. W ten sposób stworzyli utwory zwane powieściami parabolicznymi. Jest to literatura niezwykle głęboka, której odczytywanie wymaga od czytelnika bardzo dużo uwagi.
Powieść paraboliczna – definicja i cechy
Jest to utwór literacki, którego treść podlega interpretacji jako parabola. Postaci, motywy i wszystkie inne elementy utworu, prócz swojego własnego znaczenia, stanowią również odniesienie do prawd ponadczasowych. Pod tym względem powieść paraboliczna znajduje podobieństwa do przypowieści biblijnej. Czytelnik zmuszony jest do odczytania ukrytej treści za każdym elementem powieści. Wszelkie elementy akcji utworu podporządkowane są nadrzędnemu celowi, w postaci wyrażenia ukrytego znaczenia parabolicznego. Jednym z ważniejszych jest bezstronny narrator, który nie narzuca sposobu odczytywania znaczeń ukrytych. Cechą charakterystyczną dla powieści parabolicznej jest również opisywanie jednych problemów za pomocą innych.
Przykłady powieści parabolicznej
- Dżuma – powieść Alberta Camusa to historia miasta pogrążonego w zarazie. Sama choroba może by rozumiana jako odwieczne zagrożenie, kataklizm zagrażający ludzkości. Niemniej jej głębszym sensem jest zło, niewidzialne i kiełkujące w człowieku. Dzieło Camusa staje się wtedy parabolą okresu wielkich totalitaryzmów, reżimów które zamknęły człowieka, zarażając miliony prątkami zła. Stworzone przez pisarza postaci stanowią archetypy postaw ludzkich wobec świata i trawiącej go niesprawiedliwości. Główny bohater, Doktor Rieux, to osoba o cechach Prometeusza. Poświęca się dla ludzi, chociaż ogrom jego własnej tragedii prawie go przytłacza. Ojciec Paneloux to przedstawienie duchownych, zawsze szukających powodu istnienia zła, nawet jeżeli wydaje się ono z gruntu bezsensowne i dotykające niewinnych. Ksiądz z początku rozumie je jako karę, dopiero potem uświadamiając sobie potrzebę chrześcijańskiego miłosierdzia w obliczu wielkiego cierpienia.
- Mały Książę – Antoine’a de Saint-Exupéry’ stworzył opowieść filozoficzną, dlatego też przybrała ona postać paraboli. Dzięki temu staje się ponadczasowa, dotyka szeroko pojętego ludzkiego losu na tym świecie. Przedstawia ona rozmowę pilota i Małego Księcia, gdzie ten drugi opowiada o swoich podróżach. Postacie te w istocie można rozumieć jako jedno, człowieka. Tajemniczy Mały Książę jest tą niewinną, ciekawą świata i poszukującą miłości częścią duszy. Przebyta przez niego podroż po innych planetach to alegoria życia – drogi. Spotyka tam postacie, każda to uosobienie pewnej postawy względem świata. Król, Pijak i Geograf uczą przy tym prawd uniwersalnych, wkładanych w ich usta przez autora. Sama opowieść jest niesamowitą historią Małego Księcia, odczytywana jednak w taki sposób stanowi powieść paraboliczną. Posiada bowiem drugie znaczenie – prawdę ponadczasową.
- Władca Much – Fabuła książki Wiliama Goldinga .z pozoru przedstawia dramat pozostawionych samopas dzieci, które doprowadzają do tragedii w obliczu ekstremalnej sytuacji. Niemniej powieść odczytać można również jako alegorię upadku cywilizacji ludzkiej, a nawet samej ludzkości. Każda z postaci powieści to archetyp pewnego ludzkiego zachowania. Ralph stanowi przywódcę, uosobienie cywilizacji opartą na prawie. Stara się zaprowadzić demokrację, porządek poprzez rozsądne przewodzenie dzieciom. Jego przeciwieństwem jest Jack. Symbolizuje on barbarzyństwo, tyranię narzucającą władzę i prymitywnie pojęty nietzscheanizm. Bez praw prowadzi on chłopców ku wtórnemu dziczeniu, odbiera mi w tym indywidualność. Prosiaczek to najsłabsi członkowie społeczeństwa. Cywilizacja chroni ich przez brutalną siłą, co pozwala jej zachować człowieczeństwo. Gdy jednak jej zabraknie, stają się ofiarami zdziczałych ludzi. Tytułowy Władca Much to totem, personifikacja strachu i zła w ludzkiej duszy. Nazwą nawiązuje zaś do jednego z imion diabła.