„Opowieść wigilijna” Charlesa Dickensa jest opowiadaniem ukazującym przemianę głównego bohatera, Ebenezera Scrooge’a. Udaje się ona przez spotkania z trzema duchami świąt. Pojawiają się więc elementy fantastyczne, popularne w utworach romantycznych (choć Dickens był autorem przełomu epok). Mimo małej objętości nowela zawiera wiele wartościowych motywów literackich, przydatnych podczas pisania wypracowania.
Motyw przemiany
Ebenezer Scrooge przed spotkaniem we śnie z duchami, jest człowiekiem skąpym i złym. Interesują go jedynie zyski, reprezentuje kapitalistów, którzy pojawiali się już w latach 40. XIX, gdy powstało opowiadanie. Nie przejmuje się losami biednych, jest nieczuły na problemy swoich pracowników i bliskich. Zbliżające się święta Bożego Narodzenia kojarzą mu się negatywnie, ponieważ pracownicy mają dzień wolny. Dopiero zauważenie problemów swoich bliskich, które pokazuje mu duch obecnych świąt, zaczyna jego przemianę. W końcu zmienia go także wizja, że jego złe uczynki zostaną ukarane po śmierci, dlatego warto czynić dobrze.
Duch przeszłych świąt zwraca także uwagę na wcześniejszą przemianę bohatera. Nie od zawsze był on tak zgorzkniały. Jako dziecko był samotny i opuszczony. Jego ojciec był prawdopodobnie złym człowiekiem, przez co został wysłany do internatu, by móc tam w spokoju się uczyć. Przez to, jakim stał się człowiekiem (dorobił się, a pieniądz go zmienił), ukochana zerwała z nim. To wszystko doprowadziło do tego, jakim człowiekiem był w momencie przyjścia ducha Marleya.
Motyw snu
Wszystkie duchy przychodzą do Scrooge’a we śnie, przez co nie wie on, w jakim stopniu jest to prawda. Cała akcja noweli rozgrywa się także w ciągu jednej nocy, co również potwierdza, że wszystko to mu się przyśniło. Mimo to, jego zmiana jest bardzo realna.
Motyw przyjaźni
Choć samotnik nie wydaje się mieć kogoś blisko, jego wspólnik był zdecydowanie jego przyjacielem. Po śmierci Marleya jako jedyny przejął się tym faktem, zorganizował pogrzeb, na którym pojawił się jako jedyny. Nie przeżywał tego jakoś bardzo, jednak przez lata wspólnego prowadzenia interesu zżył się z Jakubem. Odwzajemnienie tej przyjaźni widać, gdy duch zmarłego przychodzi do Ebenezera. Marley cierpi po śmierci, ponieważ musi odkupić swoje winy. Chce uchronić przyjaciela od takiego losu, dlatego zapowiada mu przyjście duchów, które mają go zmienić w innego człowieka, co udaje się osiągnąć.
Motyw miłości
Miłość ukazana w opowiadaniu wiąże się z bólem i cierpieniem bohatera. Darzył uczuciem swoją młodszą siostrę, która była dla niego najbliższą rodziną. Niestety, kobieta zmarła i zostawiła po sobie syna. Choć Scrooge jest jego jedynym krewnym, nie utrzymują kontaktu. Dla skąpca wspomnienie kobiety jest trudne, lecz mimo to jego siostrzeniec próbuje podtrzymać relację, zapraszając go co roku na święta.
Motyw samotności
Ebenezer, czego czytelnik dowiaduje się od pierwszego ducha, od dziecka spędzał większość czasu samotnie. Nikt go nie lubił, nie przejmował się nim. Jedynie jego siostra okazywała mu sympatię. Miał narzeczoną, jednak kobieta zerwała zaręczyny, gdy zmienił się po rozwoju kariery. Cały czas jest sam, co dodatkowo rozwija jego skąpstwo i nieczułość na innych.
Śmierć Marleya całkowicie zamyka go na społeczeństwo. Nie rozmawia już prawie z nikim, jest obojętny wobec świata. Cierpi, choć ciężko mu to przyznać przed samym sobą. Dopiero zauważenie, jak bardzo nikt nie będzie o nim pamiętał, jeśli dalej będzie prowadził takie życie, pozwala mu na zmianę nastawienia.
Motyw miasta
Londyn, miejsce akcji „Opowieści wigilijnej” Dickens przedstawia krytycznie. Zachowanie i stosunek Scrooge’a do innych ludzi stanowi pewną miniaturę wszystkich relacji mieszkańców stolicy Wielkiej Brytanii. Wszyscy są małomówni, zapatrzeni w siebie, obojętni na los reszty. Tylko w okresie bożonarodzeniowym, miasto stawało się przyjaźniejsze. Atmosfera świąt pozwalała ludziom na odkrycie w sobie pierwiastka dobra.
Możliwe także, że Londyn przez cały czas jest miejscem nie aż tak nieprzyjaznym, jak pokazuje je autor, jednak patrząc przez pryzmat doświadczeń Ebenezera, faktycznie takie się wydawało.
Motyw śmierci
Wspomniana już śmierć siostry, Anny, mocno wpływa na bohatera. Nie utrzymuje kontaktu z jej synem, choć nie ma on innych krewnych. Co przypomina Scrooge’owi duch przeszłych świąt, była ona dla niego bardzo ważna, o czym zapomniał. Pogoń za pieniądzem sprawiła, że na dalszy plan odeszły wszystkie relacje.
Jakub Marley, wspólnik Ebenezera, także nie żyje, prawdopodobnie od kilku lat. Mimo to firma nadal pozostaje pod szyldem z jego nazwiskiem. Wynika to głównie z niezaangażowania Scrooge’a w sprawy bieżące, jednak był on dla niego bliskim przyjacielem, co także może pokazywać chęć uczczenia jego pamięci przynajmniej w ten sposób.
Motyw fantastyczny
W utworze pojawia się wiele elementów fantastycznych. Do głównego bohatera przychodzi duch przyjaciela, który opowiada mu o cierpieniu, jakie przeżywa po śmierci. Później pojawiają się również jeszcze trzy duchy. Przenosi się z nimi w czasie do przeszłości, pokazuje wydarzenia, których nie mógł być świadkiem z teraźniejszego Bożego Narodzenia oraz przedstawia, jak prawdopodobnie będą wyglądały przyszłe święta. Spotkanie z nimi pozwala Ebenezerowi na przemianę i ponowne cieszenie się życiem.