Dekadentyzm jest kierunkiem w literaturze, rozwiniętym u schyłku XIX wieku. Po raz pierwszy pojawił się we Francji, był silnie reprezentowany wśród młodopolskiej cyganerii artystycznej. Charakteryzowało go poczucie końca cywilizacji europejskiej, upadku moralności i potrzeby ucieczki ku innym stanom świadomości.
Dekadentyzm – definicja
Słowo dekadentyzm wywodzi się od francuskiego décadence, oznaczającego chylenie się ku upadkowi. Był to nurt literacki powstały w końcu XIX wieku, na kanwie wielkich przemian społecznych. Charakteryzował się on poczuciem nieubłaganego końca kultury europejskiej i jej powolnym schyłkiem. Twórczość dekadencka akcentowała entropię tradycyjnej moralności oraz norm społecznych, od której nie było ucieczki. Wśród twórców panowały postawy hedonistyczne, połączone z przeświadczeniem bezsensu buntu wobec zastanego rozkładu. Dekadentyzm charakteryzował się przy tym fascynacją innymi stanami świadomości, okultyzmem i psychologią. Za sposoby poszerzenia świadomości uznawał używki i wszelkie doznania cielesne. Często odwoływał się do filozofii Schopenhauera oraz nihilizmu. Występował w okresie Młodej Polski, licznie reprezentowany przez cyganerię artystyczną.
Przykłady dekadentyzmu w utworach
Niemoc
Wiersz Paula Verlainea, uznawany za utwór otwierający trend dekadentyzmu w kulturze. Podmiot liryczny porównuje się tutaj do Cesarstwa Rzymskiego w przededniu jego upadku, dając tym wyraz stanu własnej osoby. Jest niczym starożytne imperium, pogrążone w hedonistycznym marazmie u progu swojego końca. Wiersz ten wyraża typową postawę dekadentyzmu, przeświadczenie o bezsensowności wszelkiego działania. Wobec przebrzmiałych idei nie ma możliwości ani je odnowić, ani chęci całkowicie odrzucić. Podmiot trwa więc w leniwym rozkładzie. Widzi, jak wszelki dorobek cywilizacyjny zostaje roztrwoniony, a jego twórczość dzieli ten los.
Koniec wieku XIX
Wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera, będący wyrazem młodopolskiego dekadentyzmu. Poeta pochyla się w nim nad bezsensem działania człowieka wobec rzeczywistości. Każda forma reakcji na świat zostaje oceniona jako wiodąca ku porażce. Poeta podkreśla przy tym tragizm ludzkiej egzystencji, niedoskonałości umysłu i pożądanie przez duszę odpowiedzi na egzystencjalne pytania. Wiersz przepełniony jest melancholijnym, apatycznym wydźwiękiem.
Quo Vadis
Powieść Henryka Sienkiewicza zawiera kilka elementów dekadentyzmu. Można tu odnaleźć analogię do wizji Paula Verlainea, gdzie ukazane jest przebrzmiałe Cesarstwo Rzymskie. Sienkiewicz obrazuje w swoim dziele schyłek pogańskiego Rzymu, pełen rozpusty i lubieżności. Pogrążony w moralnym upadku, hołduje przy tym wysokiej kulturze w osobie Nerona. Dekadentyzm wyraża się tutaj w moralnej zgniliźnie niegdyś wspaniałej cywilizacji antycznej u progu jej przekształcenia w cywilizację chrześcijańską.
Dekadentyzm – czołowi twórcy
Paul Verlaine
Jeden z najbardziej uznanych poetów francuskich. Był przedstawicielem impresjonizmu w poezji, interesowały go najbardziej ludzkie stany emocjonalne i duchowe. Wiódł przepełnione tragizmem życie. Zasłynął burzliwym romansem z poetą Arthurem Rimbaudem. Cierpiał na alkoholizm, a pod koniec życia zmagał się ze złym stanem psychicznym.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Czołowy przedstawiciel i liryk Młodej Polski. Poeta modernistyczny tworzył również dramaty oraz pisał prozą. Znany był ze swojej wielkiej miłości do Tatr, którą niejednokrotnie w twórczości opisał. Uznawany za programowego wyraziciela dekadentyzmu. Przejawy tego nurtu w twórczości Tetmajera dostrzec można najlepiej w II i III części jego serii wierszy Poezja. Wyraził tam swoją fascynację Schopenhauerem, Nietzsche oraz pojęciem buddyjskiej nirwany.
Stanisław Przybyszewski
Zakorzeniony w nurcie Młodej Polski przedstawiciel cyganerii krakowskiej i polskiego dekadentyzmu. Słynął z rozlicznych skandali, m.in. romansu z żoną Jana Kasprowicza oraz wielu innych związków. Pisał w językach polskim i niemieckim. W Berlinie zwany był „genialnym Polakiem”. Propagował hasło „sztuka dla sztuki”.