Wallenrodyzm jest rodzajem bohatera romantycznego, stworzonego przez Adama Mickiewicza w powieści historycznej Konrad Wallenrod. Stanowi on również postawę etyczną doby powstania listopadowego, charakteryzującą się dążeniem do dobra narodu poprzez wątpliwe etycznie czyny, głównie zdradę.
Wallenrodyzm – definicja
Wallenrodyzm jest postawą etyczną stworzoną w oparciu o archetyp bohatera romantycznego wykreowanego przez Adama Mickiewicza. Bohater kierujący się wallenrodyzmem jest całkowicie oddany szlachetnej idei, głownie patriotycznej. Mając na celu wyższe dobro, dokonuje rzeczy stojących w sprzeczności z zasadami moralnymi. Głównym narzędziem jego działania jest zdrada i spisek. Budzi to w bohaterze wewnętrzne rozterki, niszczące niegdyś honorową i dumną jednostkę. Poświęca on wszystko, łącznie z miłością, by dokonać swojego dzieła. Ostatecznie jednak prowadzi to do osobistej tragedii bohatera.
Z czasem ta postawa etyczna zyskała uznanie wśród wszelkiego rodzaju polskich ruchów spiskowych, dążących do niepodległości. Szczególnie mocno odcisnęła swe piętno w dobie powstania listopadowego. Leonard Chodźko miał podobno powiedzieć po jego wybuchu: Słowo stało się ciałem, a Wallenrod Belwederem.
Wallenrodyzm – powstanie
Twórcą idei wallenrodyzmu jest Adam Mickiewicz. Opisując w swojej powieści historycznej Konrad Wallenrod dzieje Litwina dokonującego zdrady na Zakonie Krzyżackim, zainspirował ludzi swojego pokolenia. Dokonywanie moralnie wątpliwych czynów w celu narodowowyzwoleńczym kolidowała z ówczesnym etosem chrześcijańskim i polskimi wartościami. Niemniej, ten sposób działania przyjęło wiele ugrupowań spiskowych, łącznie z powstańcami styczniowymi. Były one bowiem zmuszone do wyboru między szlachetnymi ideałami obrońcy narodu, a działalnością konspiracyjną. Samo pojęcie wallenrodyzmu upowszechniło się jeszcze za życia wieszcza i zwróciło uwagę rosyjskiego zaborcy.
Powieść Adama Mickiewicza stanowi typowy przykład tzw. historyzmu maski, ukrywania współczesnych autorowi motywów za fasadą wydarzeń z przeszłości. W dobie zaborów działania patriotyczne musiały być realizowane niejawnie i w sposób rewolucyjny. Współcześni Mickiewiczowi Polacy, niczym Wallenrod z jego powieści, często dokonywali dramatycznych wyborów moralnych dla przywrócenia wolności ojczyźnie. Niejednokrotnie pieczętowało to tragiczne losy wybitnych jednostek.
Przykłady wallenrodyzmu
Konrad Wallenrod
Główny bohater powieści historycznej Adama Mickiewicza o tym samym tytule. Urodzony na Litwie został wychowany przez Krzyżaków jako Walter Alf. Z czasem, za namową wajdeloty Halbana, poprzysięga pomścić niemieckie krzywdy na Litwinach. W tym celu przybiera miano Konrada Wallenroda i dochodzi do godności Wielkiego Mistrza. Celowo jednak wprowadza zamęt w szeregach Zakonu, aby ten odnosił porażki wojenne. Zdrada niszczy wewnętrznie honorowego rycerza, który musiał poświęcić również swą miłość do pięknej Aldony. Przeżywa on wewnętrzne rozterki, związane z dokonanymi przez siebie czynami. Ostatecznie spisek zostaje odkryty, Konrad zaś popełnia samobójstwo, by nie wpaść w ręce wroga.
Zły
Jest to przydomek Henryka Nowaka, głównego bohatera powieści Leopolda Tyrmanda o tym samym tytule. Wychowany pośród patologii warszawskiej Pragi, przejawiał ogromny talent do bójek. Dręczony wyrzutami sumienia, głównie za popełnione niegdyś morderstwo, postanawia stanąć w obronie pokrzywdzonych i słabszych. Wykorzystując swoje talenty oraz wiedzę na temat półświatka przestępczego Warszawy lat pięćdziesiątych, walczy z panoszącymi się grupami przestępczymi. Grupami, do których wcześniej również należał.
Mała apokalipsa
Tytuł powieści Tadeusza Konwickiego, której głównym bohaterem jest pisarz w komunistycznej Polsce. Przyjaciele z ugrupowania opozycyjnego starają się zasugerować mu dokonanie aktu samospalenia przed Pałacem Kultury, podczas zjazdu Partii. Ma być on wyrazem buntu przeciwko panującemu w kraju reżimowi. Bohater przeżywa wewnętrzne rozterki związane ze zbliżającym się straszliwym wydarzeniem.