Fascynacja wsią w twórczości narodziła się w romantyzmie i towarzyszyła sztuce przez kolejne epoki. Artyści odkryli świat prostego ludu, pełen baśniowych stworzeń, rytuałów oraz zasad, o którym dotąd nikt nie miał pojęcia. Wykorzystanie motywu ludowego w ich dziełach przyjęło się nazywać ludowością.
Ludowość – definicja i cechy
Termin ludowości związany jest przede wszystkim z romantyzmem, choć występował również później. Charakteryzuje się on wykorzystaniem motywów z wierzeń oraz tradycji ludowych w sztuce, próbą opisania sposobu postrzegania świata przez wieś. Czerpanie całymi garściami ze słowiańskiej demonologii i wykorzystywanie wizerunku wsi stanowi podstawowy element tego motywu. To właśnie ludowość wprowadziła do sztuki fantastyczne stworzenia takie jak rusałki czy licho. Przybliżyła też życie prostego człowieka, ukazując świat z jego perspektywy. Romantyzm poszedł nawet o krok dalej, inspirując się sztuką ludową, szczególnie pieśnią. Szczególnie widać to na przykładzie ballad – często zawierają one bowiem elementy ludowe i były popularne w okresie romantyzmu. Twórcy odkryli w nich potoczny język wsi i chętnie wykorzystywali go w swoich dziełach. Jako zjawisko, ludowość jest niezwykle szerokim i żywotnym motywem, spotykanym również w dzisiejszej sztuce.
Przykłady ludowości
Balladyna
Dramat romantyczny Juliusza Słowackiego czerpie garściami z ludowości, szczególnie zaś słowiańskiej demonologii. Bohaterami utworu czyni on postacie zarówno fantastyczne, jak również ludzi o prostym pochodzeniu. Nimfa Goplana zakochuje się w Grabcu – mężczyźnie z gminu. Co ciekawe, Słowacki opisuje nawet ludowy strój wybranka nadprzyrodzonej istoty, co ewidentnie nawiązuje do motywu ludowego. Samo imię głównej bohaterki, Balladyna, aż nazbyt przywodzi na myśl balladę – motywy wiejskich baśni były w nich bardzo popularne. Świat prostych ludzi przeplata się tam ze stworzeniami mitycznymi oraz wysoko urodzonymi, robi to jednak z punktu widzenia tych pierwszych. Ostateczna sprawiedliwość, która uderza w Balladynę, również przybiera formę ludową, jest bowiem niejako efektem działania siły wyższej pośród śmiertelników.
Chłopi
Powieść Władysława Reymonta jest dziełem naturalistycznym, próbującym z jak największą realnością oddać wizerunek wsi Polskiej z XIX wieku. Niemniej sam pomysł na tematykę to typowy przykład ludowości w literaturze. Reymont przedstawia hermetyczny świat Lipiec, jego ludzi i życie na przestrzeni zmieniających się pór roku. Proste wierzenia ludzi oraz ich sposób myślenia stanowią tutaj przejaw dostrzeżenia samego istnienia warstwy chłopskiej. Reymont musiał uważać zagadnienie wsi za istotne, skoro poświęcił mu swoje słynne dzieło. Nie jest ono wyrazem swoistej chłopomanii, przedstawia bowiem życie Lipiec bez gloryfikacji, choć z całym jego prostym pięknem. Warto wspomnieć, że chłopi docenili wkład Reymonta w rzucenie światła na istnienie ich kultury, a sama wieś Lipce obecnie nosi miano Lipiec Reymontowskich.
Świtezianka
Ballada Adama Mickiewicza ze zbioru Ballady i romanse. Opowiada ona historię dwojga zakochanych. Rzecz dzieje się na brzegu jeziora Świteź, młoda dziewczyna pyta swego oblubieńca o trwałość jego uczucia. Ten poprzysięga dozgonną miłość i oddanie, niedługo jednak zostaje wystawiony na próbę. Doznaje on bowiem wizji pięknej niewiasty stąpającej po tafli jeziora. Rzuciwszy się za nią w odmęty, łamie przyrzeczenie. Widmo okazuje się Świtezianką – rodzajem słowiańskiego ducha jeziora, a zarazem jego wybranką. Za złamanie obietnicy nadprzyrodzona istota karze młodzieńca wiecznym nawiedzaniem brzegów Świtezi w pogoni za widmem swej ukochanej. Elementem ludowym w balladzie Mickiewicza jest wykorzystanie demonologii słowiańskiej, która pośród mieszkańców wsi żywa jest niekiedy nawet do dzisiaj. Wykorzystuje on ludowy motyw kary za wiarołomstwo w miłości i nadprzyrodzonej interwencji, wybierając do tego scenerię jeziora Świtezi. Wykorzystuje więc nie tylko mitologię wsi, ale również elementy prawdziwej geografii prowincji.