Pośród wielkich filozofii starożytności wyróżnić można m.in. stoicyzm, arystotelizm oraz platonizm. Ten ostatni przechodził szereg różnorakich modyfikacji, stając się ostatecznie neoplatonizmem filozofa Plotyna. Jego koncepcje dotyczące Absolutu, Intelektu i Duszy Świata przetrwały aż do czasów nowożytnych, doradzając się podczas epoki renesansu. Zmodyfikowane pod kątem zbieżności z chrześcijaństwem, miały ogromny wpływ na myślicieli tamtego okresu.
Neoplatonizm – definicja i cechy
Neoplatonizm był kierunkiem filozoficznym, ostatnim z największych nurtów myślowych starożytności. Swoje powstanie zawdzięcza Plotynowi, filozofowi z III wieku. Podstawę dla swojego systemu oparł on na myśli Platona, stąd też nazwa filozofii. Znaczącą różnicą między myślą Plotyna a Platona była kwestia zmian w świecie. Plotyn rozwiązał ją za pomocą emanacji, czyli oddziaływania wyższych form na niższe. Świat był więc hierarchiczny, a najwyżej znajdowały się trzy hipostazy: Jednia, Intelekt i Dusza Świata. Człowiek wedle neoplatonizmu był istotą boską. Mógł stawać się lepszy i bliższy Jedni, jeżeli postępował właściwie. W średniowieczu myśl Plotyna uległa zmianie w kierunku chrześcijańskim. Absolut został w niej utożsamiony z Bogiem, który miał pod sobą hierarchicznie ułożone byty. Stawał się on też przyczyną sprawczą, która stała za powstaniem wszystkich bytów. Najniżej znajdował się świat materialny, który zamieszkiwał człowiek. Mógł on jednak poprzez swoje życie zbliżyć się do Boga tak jak w oryginalnym neoplatonizmie. Filozofia ta miała swoich zwolenników również w renesansie.
Przykłady neoplatonizmu
Enneady
Główne dzieło Plotyna, w którym zawarł swą myśl neoplatońską. Nazwa tego zbioru rozpraw wzięła się od sposobu jego posegregowania. Enneada oznacza bowiem zbiór po dziewięć. Pięćdziesiąt cztery rozprawy ostały uporządkowane w sześć ennead po dziewięć utworów w każdej. Poświęcone są one tematyce: etyki, fizyki, kosmologii, duszy, rozumu oraz najwyższych kategorii. Był to więc pełny system filozoficzny, obejmujący wszystkie elementy rzeczywistości. Osobą odpowiedzialną za spisanie tego dzieła i jego redakcję był Porfiriusz – uczeń filozofa.
O godności człowieka
Traktat Giovanni Pico della Mirandola z 1486 roku. Stanowi on interesujące rozważania nad kondycją ludzkiego ducha. W snutej tam opowieści człowiek zostaje przez Boga postawiony na szczycie stworzenia, aby mógł sam decydować o własnym losie. Wszystkie istoty mają bowiem swoją własną, z góry ustaloną naturę. Człowiek zaś może sam decydować o własnej naturze. Jako takie, dzieło przepełnione jest humanizmem. Niemniej mówi ono o możliwościach człowieka w pełni, czyli zarówno o rozwoju, jak również degeneracji. Z neoplatonizmem wiąże się to dzięki możliwości duchowej emanacji, Bóg jako Absolut emanuje na duszę człowieka, przez co ten może stawać się coraz bardziej doskonały. Jego wolność polega zaś na tym, że kwestią własnego wyboru pozostaje możliwość dokonania takiej emanacji dobroci Boga na człowieka.
Czego chcesz od nas Panie
Hymn Jana Kochanowskiego, bardzo popularny zarówno wśród katolików, jak i protestantów okresu renesansu. Neoplatońska filozofia wyrażona w tym utworze jest przekształcona pod wpływem chrześcijańskim, rozumiejąc Absolut jako Boga Stwórcę. Twórca wyraża swoją wdzięczność za stworzenie świata, na którym wszystko jest dobre. Byt jest więc emanacją Absolutnego dobra, któremu człowiek winien jest wdzięczność. Niemniej, jedyne co może dla Niego zrobić to podarować czyste serce. Zgadza się to zarówno z etyką chrześcijańską, jak i naukami Plotyna, który twierdził, iż zjednoczenie z Absolutem może mieć miejsce jedynie poprzez odpowiednie nastawienie duchowe. Zarówno wedle filozofa, jak również poety, wszelkie inne formy oddania, szczególnie zaś fizyczne dary, nie mają sensu. Do Boga należy bowiem wszystko, nie można mu więc nic ofiarować. Kochanowski przedstawia tutaj również Boga jako swoisty Rozum Świata – źródło wszelkiego porządku kosmicznego, z którego płynie szczęście całego stworzenia.