Oniryzm starał się tworzyć literaturę na podobieństwo marzenia sennego. Czy był to sen przyjemny, czy groteskowy koszmar, oniryzm się nim inspirował. Zafascynowani psychoanalizą, twórcy oniryczni widzieli w marzeniu sennym możliwość zerwania z logiką i prawami rzeczywistości, które krępowały człowieka. Dlatego też łamali w swoich dziełach ciągłość fabularną, a prawdę ukrywali za fantastycznym symbolizmem.
Oniryzm – definicja i cechy
Oniryzm jest tendencją w sztuce, polegającą na kreowaniu świata przedstawionego na podobieństwo snu, a niekiedy koszmaru. Rządzące rzeczywistością utworu zasady przypominają te, które występując w snach. Nazwa pochodzi od greckiego óneiros, oznaczającego marzenie senne. Sam oniryzm występował już od starożytności, jego szczególny rozwój widać jednak dopiero w XX wieku. Dużo inspiracji czerpał z rodzącej się psychoanalizy, która posługiwała się snem do badania ludzkiego umysłu. Artyści tworzący tym nurcie uważali, że rzeczywistość i jej zasady krępują człowieka, a dopiero marzenia senne pozwalają na uwolnienie całego potencjału artystycznego. Oniryzm charakteryzuje się on irracjonalnością, występowaniem motywów symbolicznych i zaburzonym ciągiem przyczynowo-skutkowym. Utwory oniryczne mają często mroczny, groteskowy charakter. Ich interpretacja może być wieloraka, a fabuła nie posiada ciągłości. Specyficzną cechą sztuki onirycznej jest też nieskrępowana fantazja, częste nawiązywanie do motywów bajkowych.
Oniryzm – twórcy
Bruno Schulz
Polski prozaik żydowskiego pochodzenia. W jego twórczości motywy oniryczne najlepiej widoczne są w zbiorze opowiadań Sklepy cynamonowe. Przedstawiona tam rzeczywistość małego miasteczka to ewidentnie rodzinny Drohobycz autora. Ukazany jest on jednak w sposób pełen alegorii, przekształcony przez umysł narratora. Nie jest to realny obraz świata, a marzenie senne ze wszelkimi jego konsekwencjami. Najlepiej widać to w postaci ojca, posiadającego zarazem cechy czarodzieja. W pewnym momencie zamieniony zostaje nawet w raka, co daje duże pole do interpretacji. Świat widziany jest jakby oczyma dziecka, gdzie elementy baśniowe mieszają się z przerysowaną groteską i wyobrażeniami. Rozbudowany język służy podkreśleniu niezwykłości przedstawianych obrazów. Niektóre opowiadania mają też bardzo mocno zaburzoną narrację, bez wyraźnego związku przyczynowo-skutkowego.
Franz Kafka
Niemieckojęzyczny pisarz z Pragi. Najbardziej znany ze swojego Procesu. Oniryczny charakter utworu upodabnia go do sennego koszmaru, z przerysowaną grozą i zagubieniem jednostki. Podwaliną tego jest tzw. sytuacja kafkowska, czyli bezradność jednostki wobec bezosobowego systemu. Świat przedstawiony rzez Kafkę to kalejdoskop pomieszczeń rozsianych po całym mieście, a sytuacja bohatera jest coraz bardziej klaustrofobiczna. Świat przedstawiony coraz bardziej osacza bohatera, wrzucając go w matnię bez wyjścia. Ewidentnie przypomina to sytuację z koszmarów sennych, gdzie nie ma ucieczki przed niezrozumiałym zagrożeniem. Wszystko jest tutaj groteskowo przerysowane, a przedstawione wydarzenia zaskakująco absurdalne. Bohater jest bezsilny wobec otaczającej go rzeczywistości koszmaru, a wszelkie próby jej zrozumienie spełzają na niczym.
Krzysztof Kamil Baczyński
Polski poeta z pokolenia Kolumbów, zginął w czasie Powstania Warszawskiego. W swojej twórczości oddawał odczucia rówieśników, rzuconych w wir wojennych zniszczeń i bestialstwa. Mimo iż jest raczej poetą katastroficznym i wyrażał tragizm sytuacji czasów wojny, wykorzystywał do tego motywy oniryczne. W jego twórczości znaleźć można wiele elementów baśniowych, a także nawiązań do przyrody. Samą wojnę Baczyński przedstawia często na podobieństwo koszmaru, jest to ona dla niego rujnującą wszystko siłą. Rozbudowane metafory i język również służą budowaniu swoistego onirycznego charakteru tej poezji. Zdając sobie sprawę ze strasznego wpływu wojny na psychikę jego pokolenia, Baczyński ucieka w swojej twórczości do świata snów. Jest to bowiem rzeczywistość czysta i szlachetna.