W XIX wiecznej Francji zrodził się kierunek artystyczny, chcący zerwać z romantyczną spuścizną. Uznając wcześniejsze dzieła za zbyt subiektywne i niedbałe pod względem stylistycznym, postulowali dopracowanie oraz uniwersalność tematu. Nurt ten nazwano parnasizmem.
Parnasizm – definicja i cechy
Nazwa tego kierunku literackiego pochodzi od gór Parnas – masywu w Grecji, który wedle mitów miał być siedzibą Apollina i jego muz. Historycznie parnasizm zapoczątkowany został w XIX wieku we Francji, szybko jednak rozprzestrzenił się na inne kraje Europy. Powstał on w odpowiedzi na literaturę romantyczną, którą oceniano jako zbyt swobodną i pozbawioną formy. Parnasizm charakteryzował się więc dbałością o rytm, budowę oraz rym w utworze. Miał on przez to nabierać swoistego kunsztu, być szczegółowo dopracowany. Szczególnie chętnie parnasizm nawiązywał do tematyki antycznej oraz egzotycznych kultur. Autorzy tego nurtu starali się również, by ich twórczość była jak najbardziej uniwersalna, pozbawiona subiektywnego spojrzenia lub odczuć. Odżegnywali się również od społecznej i politycznej roli sztuki. To właśnie parnasiści jako pierwsi postulowali hasło sztuka dla sztuki.
Przykłady parnasizmu
Kwiaty zła
Tom poetycki Charlesa Baudelaire’a, swego czasu budzący sporo kontrowersji we Francji. Uznany został bowiem za obrazoburczy, a to z powodu występujących tam opisów rzeczy uznawanych za naganne. W swoim dziele francuz przeciwstawiał dwa światy, ideału oraz spleen – wątroby. Ta druga była wszystkim, co najgorsze, uosabiała świat materialny. Poprzez ukazanie kontrastu oraz upodlenia Baudelaire chciał zwrócić uwagę na zło tego świata i potrzebę dążenia do nieosiągalnego ideału ducha. Parnasizm w jego dziełach polega na niezwykłym kunszcie oraz opisowości. Są one bowiem dokładne i obiektywne, przez co często potworne.
Pieśń Bezimienna
Utwór Felicjana Faleńskiego to pochwała ludowej twórczości i nagana pychy warstw wyższych. Swoją treścią nawiązuje do elementów antycznych, wiodąc od starożytnej Grecji, poprzez Rzym, aż po dzień dzisiejszy. Faleński ukazuje w nim ciekawe spojrzenie na twórczość, dzisiaj uznawaną za klasyczną i kunsztowną. Podkreśla bowiem że swoje korzenie miała ona pośród ludu, będąc często pieśniami i opowieściami warstw niższych. Wtedy też niejeden bogaty, dobrze urodzony człowiek gardził tego typu poezją. Niemniej przetrwała ona, stając się dziedzictwem światowym, podczas gdy bogactwo oraz wpływy możnych przeminęły. Pieśń Bezimienna ukazuje tym uniwersalną prawdę idącą poprzez wieki. Duch narodowy, jego największy skarb, rodzi się wśród najuboższego ludu. Bogactwo, gospodarka i potęga nie dadzą nic, jeżeli będzie on pozbawiony swojej duszy, którą wyraża poezja ludowa.
Utwór Felicjana Faleńskiego nawiązuje do nurtu parnasizmu pod względem swoich odniesień do starożytności oraz uniwersalizmu. Sztuka jest tutaj przedstawiona również jako dzieło warte więcej niż bogactwo, cenna sama dla siebie. Autor co prawda nawiązuje do idei narodowych, nie robi tego jednak na gruncie Polski. Snuje bardziej opowieść uniwersalną, dotyczącą każdego kraju w każdym czasie.
Wita-Stosa pamięci estetycznych zarysów siedem
Zbiór siedmiu dzieł Cypriana Kamila Norwida uznać można za przejaw parnasizmu w Polsce. Autor w każdej części odnosi się do dawnych wydarzeń z dziejów Europy, w tym starożytnego Rzymu i średniowiecznego chrześcijaństwa. Jest to typowe dla tego nurtu literackiego podejście, uciekanie od bieżących problemów społecznych w uniwersalną prawdę historyczną. Same utwory są stworzone z dbałością o rytmikę i język, nie jednak dla samej pochwały kształtu dzieła. W części pt. Manjera Norwid krytykuje wręcz dawne tendencje manierystyczne, jako „pajacowanie”. W jego utworach sztuka jest stworzona dla samej sztuki, piękna i wolna. Chce również, by była jak najbardziej uniwersalną, podkreśla to nawet w epilogu. Snute przez niego wizje są konkretne, pozbawione abstrakcji i uniwersalne. Dotyczą bowiem światowej historii, pozbawionej subiektywnych odczuć autora.