Manieryzm – definicja, cechy, przykłady

Manieryzm jest nurtem powstałym na styku renesansu i baroku. Z tego powodu trudno jet zakwalifikować go w jakikolwiek sposób, gdyż nosi bardzo dużo elementów pośrednich między tymi stylami. Nawet jego nazwa przybierała przez wieki różne znaczenia, by ostatecznie nieść za sobą pewien pejoratywny wydźwięk. 

Manieryzm – definicja i cechy

Ramy czasowe manieryzmu są trudne do zdefiniowania. Przyjmuje się, że panował on w Europie między 1520 a 1600 rokiem. Nazwa tego nurtu brała się z początku od słowa manus oznaczającego po łacinie rękę i odnosiła się do indywidualnego sznytu artysty w jego dziele. Z czasem jednak uległo to zmianie, odnosząc się do maniery – wyszukanej, często przesadnej formy wystylizowanego zachowania towarzyskiego. Manieryzm odrzucał renesansową zasadę harmonii i imitacji. W zamian preferował inwencję twórczą, wyszukane tematy. Zrywając z naturą, kierował się bardziej ku uczuciom oraz duchowości. Cechował się dopracowaniem formy, dużym skomplikowaniem i wirtuozerią. Tyczyło się to zarówno malarstwa, jak i literatury. Istotne dla manieryzmu w malarstwie i rzeźbie są pojęcia figura serpentinata – ciał ludzkich przedstawionych w nadmiernie wygiętych pozach, oraz hor­ror va­cui – lęku przestrzeni, objawiającym się zapełnianiem na obrazie każdego wolnego miejsca.

Przykłady manieryzmu

Hamlet

Jeden z najwspanialszych dramatów Szekspira opowiada o dwoistości ludzkiej natury, emocjach i zdradzie. Historia duńskiego księcia, kierowanego chęcią zemsty na zabójcy ojca, jest niezwykle kunsztownym dziełem. Manieryzm dramatu wyrażony jest na wielu płaszczyznach, począwszy od bardzo wyszukanego języka Szekspira. Dramatopisarz posługuje się kunsztownym, wysublimowanym językiem i nawiązaniami, często mającymi konotacje antyczne. Niemniej jednak sam dramat zrywa z renesansową zasadą mimesis, porzucając tematykę starożytną. Skupia się bardziej na realnej historii, przedstawiając ją w sposób dramatyczny. Utwór jest zarazem wielowątkowy, ukazujący problematykę zarówno ludzkich emocji, jak również umysłu. W tle pojawia się również wątek dualizmu dobra i zła oraz roli człowieka w tak stworzonym świecie. Jest to swoista „wybujałość” dramatu, tak typowa dla dzieł manierystycznych. 

Kanikuła albo Psia gwiazda

Zbiór wierszy Jana Andrzeja Morsztyna zadziwia swoim kunsztem i zawartymi tam środkami artystycznymi. Kwiecista mowa, alegorie oraz sam wysublimowany język tworzą tutaj efekt stupore – zadziwienia odbiorcy. Treść pełna jest gier słownych i dowcipu, ukazującego koncept stojący za twórczością autora. Tematyka wiersza dotyczy miłości, nawiązanie zaś do psiej gwiazdy Kanikuły nie jest przypadkowe. Syriusz, bo o tę gwiazdę chodzi, to zwiastun upałów. W wierszu sparowany jest on z Wenus, boginią panującą nad upałami miłosnymi. Jest więc zbiór ten wyrazem miłości zmysłowej, palącego pożądania. Sam w sobie wpisuje się tym w nurt marinizmu, niemniej nurt ten jest pochodną manieryzmu. Odnaleźć tu można szczególny kunszt, wyrafinowanie i dopracowanie dzieła. Stanowi to właśnie „manierę”, rozumianą zarówno jako widoczny efekt pracy danego autora, jak również szczegółową znajomość wykorzystywanej formy.

Sąd Ostateczny

Fresk wykonany przez Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej jest typowym przykładem manieryzmu w malarstwie. Wysublimowane pozy postaci, słynne figura serpentinata – mocne, a wręcz nienaturalne wykręcenie ich ciał i motyw religijny to trzy podstawowe cechy, które można tutaj dostrzec. Fresk ten w żaden sposób nie jest nawiązaniem do wzorców antycznych, odbiega również znacznie od wcześniejszego malarstwa renesansowego. Ilość motywów, postaci i przedstawionych tam rzeczy jest ogromna. Tworzy to podstawy motywu hor­ror va­cui – lęku przed pustką. Autor wypełnia nimi przestrzeń, jakby nie chciał pozostawić choćby małego jej skrawka w swoim dziele. Michał Anioł do perfekcji doprowadza tutaj formę, zadbawszy o każdy szczegół i detal. Robi to jednak wedle pewnej „maniery” artystycznej. Manieryzm dzieła w Kaplicy Sykstyńskiej jest wynikiem powstania jej na styku dwóch epok. Ewidentnie widać tutaj bowiem przejście między renesansem a barokiem.

Dodaj komentarz