Symbolizm narodził się we Francji, w latach 80. XIX wieku. Był szeroko rozumianym prądem artystycznym, wyrażanym m.in. poprzez literaturę, malarstwo i muzykę. W literaturze charakteryzował się odrzuceniem pojmowanej dosłownie rzeczywistości na rzecz symboli oraz metafizycznych alegorii. Skupiał się bardziej na świecie idei, wyrażając go poprzez niejednoznaczne parabole.
Symbolizm – definicja
Symbolizm w literaturze był opozycją dla naturalizmu i pozytywizmu. Skupiał się bowiem na świecie idei, którego fałszywym odbiciem miała być rzeczywistość. Starał się ujmować ten nieokreślony ideał w postaci symboli. Niejednoznaczne parabole, mogące być różnie interpretowane, dotyczyły zjawisk metafizycznych, obejmowały elementy mityczne oraz historyczne. Symbolizm często korzystał z personifikacji, przedstawiając osobowe formy emocji, pojęć czy stanów. Autorzy symboliczni starali się wyrażać więź między światem metafizyczny a realnym. Odwoływali się głównie do odczuć ludzkich, stanu jego duszy. Język, którym operowali, pełen był aluzji i niejednoznacznych porównań. Z tego też powodu najbardziej cenili sobie poezję.
Przykłady symbolizmu w literaturze
Dziewczyna
Wiersz Bolesława Leśmiana to sztandarowy przykład symbolizmu w literaturze. Historia muru, za którym woła smutny głos dziewczyny i dwunastu braci jest wieloraką alegorią życia. Zastosowane tutaj symbole można by interpretować jako dążenie człowieka do pewnego celu, który ostatecznie okazuje się złudny i ulotny. Mur to doskonała parabola przeciwności świata materialnego, który mogą skruszyć jedynie młoty niewzruszonej woli. Ostateczna cisza wyraża zaś pustkę dławiącą każdą ludzką duszę.
Ludzie Bezdomni
Stefan Żeromski pisząc Ludzi Bezdomnych, uwzględnił wiele symboli, chociaż powieść ta ma charakter pozytywistyczny. Najbardziej znaczące są krzyk pawia oraz rozdarta sosna. Odgłos pięknego ptaka kojarzony jest z nieszczęściem, w powieści zwiastuje śmierć pani Daszkowskiej oraz cierpienie głównego bohatera. Sama zaś sosna to alegoria wewnętrznego rozdarcia Judyma i jego poświęcenia dla wyznawanych ideałów. Są to więc typowe symbole, nawiązujące do folkloru oraz ucieleśniające ludzkie emocje.
Wesele
Tworząc Wesele, Stanisław Wyspiański nasycił je ogromną ilością symboliki. W II akcie występują one pod postacią personifikacji, jak również odniesień historycznych i głębszych metafor. Dobrymi przykładami mogą tutaj być postaci Wernyhory, Stańczyka i Chochoła. Ostatnia scena przerażającego tańca również wyraża zawoalowane odniesienia do stanu polskiego ducha. Wesele uznawane jest za jedno z najważniejszych dzieł Młodej Polski.
Symbolizm w literaturze – twórcy
Bolesław Leśmian
Polski poeta i prozaik okresu międzywojennego. Jego twórczość nacechowana jest metafizyką. Symbolizm w poezji Leśmiana odwołuje się do pojęć filozoficznych. Często sięgał do spuścizny romantycznej, fantastycznego świata polskich legend i folkloru. Przykładem może być Dusiołek, gdzie słowiański demon staje się symbolem bezsensownego zła na świecie.
Stanisław Wyspiański
Nazywany czwartym wieszczem Polski literat i artysta wizualny. Związany z dramatem symbolicznym autor Wesela. Jego najbardziej znane dzieło nawiązuje do nurtu w dramacie, gdzie symbolizm jest niezwykle widoczny. W jego utworach teatralnych dużą rolę grał świat fantastyczny, dzieła sztuki oraz osobiste doświadczenia. Wyspiański nadawał wielu z nim wyraz symbolicznej alegorii, dzięki której polemizuje z polską historią, mentalnością i współczesnymi sobie realiami.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Czołowy przedstawiciel i liryk Młodej Polski. Poeta modernistyczny tworzył również dramaty oraz pisał prozą. Znany był ze swojej wielkiej miłości do Tatr, którą niejednokrotnie w twórczości opisał. Symbolizm u niego jest dosyć powszechny, korzystał m.in. z tatrzańskiego folkloru. Dobrym przykładem będzie tutaj wiersz Anioł Pański. Pojawia się tam rzeka jako alegoria przemijającego życia. Jest więc również twórczość Tetmajera przesiąknięta dekadentyzmem, typowym dla epoki.