Wisława Szymborska to jedna z najpopularniejszych polskich poetek współczesnych. W 1996 roku komisja noblowska doceniła oryginalny styl, w którym autorka opisywała rzeczywistość i wyróżniła Szymborską nagrodą w dziedzinie literatury. Utwór „Do własnego wiersza”, wydany już po śmierci poetki, jest jednym z przykładów stosowanej przez nią formy artystycznej.
Do własnego wiersza – analiza utworu i środki stylistyczne
Wiersz składa się z czterech strof o nieregularnej budowie, które zbudowane są z dwóch i trzech wersów. Wiersz ma charakter inwokacyjny – podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do swojego utworu. Tym samym w „Do swojego wiersza” odnaleźć można apostrofy oraz ożywienie. Wśród pozostałych środków stylistycznych wyróżnić można również epitety, wyliczenia oraz charakterystyczną anaforę. Wiersz jest swoją wymową zbliżony do mowy potocznej, dotyka codziennych i naturalnych przemyśleń, co zdecydowanie wyróżnia twórczość Szymborskiej i nadaje jej oryginalnego i rozpoznawalnego stylu.
Do własnego wiersza – interpretacja wiersza
Wiersz „Do swojego wiersza” uderza przede wszystkim prostotą i skromnością, jaka cechuje podmiot liryczny. Inaczej niż w przypadku pozostałych utworów, których głównym tematem jest twórczość własna poety, autorka nie gloryfikuje swojej osoby. Nie opisuje siebie jako wieszcza, głosiciela prawd czy jednostkę niezwykłą. Główną osią przemyśleń w utworze stają się wyobrażenia na temat tego, jaki los czeka wiersz, który został już napisany i wydany. Utwór można podzielić na cztery części, co odpowiada liczbie jego strof. W każdej z nich podmiot liryczny analizuje rozmaite warianty przyszłości wiersza.
Pierwszy wariant zakłada, że wiersz będzie regularnie czytywany, komentowany i zapadnie w pamięć odbiorców. Ta opcja obdarzona zostaje przez podmiot liryczny stwierdzeniem: „w najlepszym razie”. Zdaniem osoby mówiącej ta, wydawać by się mogło, najbardziej naturalna przyszłość wiersza, jest najlepszą dla niego możliwością. Pozwala sądzić, że wiersz spodoba się publiczności – będą toczone na jego temat rozmowy, stanie się przedmiotem refleksji znawców i zapisze się w tradycji literatury.
Drugi wariant również przewiduje wydanie utworu i dotarcie do odbiorcy, jednak ten przypadek określony został jako „gorszy”. Wiersz nie stanie się bowiem przedmiotem rozmyślań. Raz przeczytany może zatrzeć się w pamięci publiczności i niczym nie wyróżnić się wśród innych utworów.
Dwa ostatnie warianty dotykają nieco innej sfery twórczości. Nie chodzi w nich już o odbiór, z jakim spotka się utwór, a o warsztat pisarski podmiotu lirycznego. W zwięzłych i łatwych w odczytaniu słowach podmiot liryczny dzieli się w dwóch ostatnich wersach kulisami powstawania utworu. Sięga tym samym do tych elementów pisarstwa, które bardzo rzadko pojawiają się w refleksji o poezji. Inaczej niż w przypadku pozostałych utworów o twórczości, podmiot liryczny nie czyni z siebie artysty czy człowieka wyjątkowego – traktuje pisane jako swego rodzaju fach.
W tym obszarze refleksji podmiot liryczny wyróżnia dwie możliwości. Pierwsza z nich odnosi się do niechęci samego autora wobec własnego utworu. Wiersz zostanie co prawda napisany, jednak po wstępnej lekturze może nie przypaść do gustu jego twórcy. Tym samym wyląduje on w koszu na śmieci, jako odrzucony.
Ostatni wariant odnosi się do zupełnie innego wymiaru twórczości. Możliwością wiersza jest bowiem również to, że nie zostanie on nigdy napisany. Zachowa się więc jedynie w formie pomysłu, który nie zostanie zrealizowany. Podmiot liryczny wskazuje jednak wyraźnie, że nie oznacza to, że wiersz nie będzie istniał. Nawet nienapisane dzieło, zdaniem osoby mówiącej, posiada swoje życie. Choć nie ma formy materialnej i nie został nigdzie spisany, sama koncepcja jego powstania ożywia go. Wersy:
znikniesz nienapisany,
z zadowoleniem mrucząc coś do siebie.
czynią z utworu żywą istotę, która aktywnie bierze udział w procesie twórczym. Podmiot liryczny podkreśla w swoim utworze, że nie wszystkie wiersze muszą być wybitne i przełomowe – niektóre z nich, nieco słabsze i nieudane, również są literaturą i choć nigdy nie zostaną wydane, pozostają stałym elementem twórczości. Podmiot liryczny przedstawił swoją refleksję na temat poezji w sposób bardzo realistyczny i przystępny – nie zamyka literatury w kryteriach ciągłego sukcesu, wspomina również o porażkach i nieudanych próbach.
Wisława Szymborska w swoim utworze dotyka dwóch płaszczyzn powstawania utworu. Pierwszą płaszczyzną są wiersze wydane, docenione i czytywane. Drugą natomiast wiersze nieco gorsze, trudne do napisania i wymagające wysiłku autora. Inaczej niż w przypadku wcześniejszych utworów poświęconych własnej twórczości (jak Exegi monumentum Horacego, Pieśń XXIV Kochanowskiego czy Ars poetica? Miłosza) Wisława Szymborska decyduje się odkryć przed czytelnikiem również tę ostatnią płaszczyznę. W jej wyobrażeniu artysta staje się człowiekiem, który posiada chwilę zwątpienia, towarzyszy mu autokrytycyzm i nie zawsze jest w stanie stworzyć dzieło monumentalne i zapamiętane przez kolejne pokolenia. Szczera refleksja poetki na temat własnej twórczości jest tym, co wyróżnia utwór „Do własnego wiersza” od innych wierszy o tej samej tematyce.