Wisława Szymborska jest jedną z najsłynniejszych polskich poetek na przestrzeni epok, jej twórczość została w roku 1996 Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. Jest ona autorką wiersza Jarmark cudów, pochodzącego z opublikowanego w 1986 roku tomu Ludzie na moście. Omawiany utwór jest prezentacją świata jako zbioru rozlicznych cudów, zachęca odbiorców do przyjrzenia się otaczającej ich rzeczywistości oraz dostrzeżenia niezwykłych zdarzeń.
Jarmark cudów – analiza i środki stylistyczne
Wiersz pozbawiony jest zgodności składniowej, ma postać wiersza wolnego. Formę tę charakteryzuje zróżnicowana liczba sylab czy strof, a także niejednorodna długość poszczególnych wersów. Omawiany utwór pozbawiony jest też rymów, nosi więc także cechy wiersza białego. Jarmark cudów złożony jest z dwunastu zwrotek, liczących sobie od dwóch do sześciu wersów.
Zastosowana liryka ma charakter pośredni, osoba mówiąca jest niejawna, nieznana jest jej tożsamość. Można natomiast wyodrębnić pewne cechy jej osobowości – wrażliwość oraz uważność, to postać skrupulatnie obserwująca otaczającą rzeczywistość oraz doceniająca drobne wydarzenia.
Wiersz, co typowe dla twórczości Szymborskiej, ma ograniczoną warstwę stylistyczną, która nie dominuje nad treścią i przekazem, język nie jest patetyczny ani przesadnie podniosły. Utwór ma postać rozległego wyliczenia cudów, co podkreślają liczne anafory, wiele strof i wersów rozpoczyna się tym samym segmentem tekstu. Wrażenie to potęgują powtórzenia (cud pospolity: to, że dzieje się wiele cudów pospolitych; cud dodatkowy, jak dodatkowe jest wszystko). Pojawiają się także paradoksy, zestawienia zaprzeczających sobie określeń (co nie do pomyślenia jest do pomyślenia). Wartość artystyczną zwiększają przenośnie, nadające metaforycznego, mniej dosłownego wydźwięku (olcha w wodzie odbita i to, że odwrócona ze strony lewej na prawą, i to, że rośnie tam koroną w dół). Opisywana rzeczywistość przedstawiona została czytelnikowi za pomocą obrazowych, plastycznych epitetów, które sugestywnie oddziałują na wyobraźnię (duży księżyc, nocna cisza, wszechobecny świat, czarny frak, białe gołębie, chmurka zwiewna, zwykły cud, słaby wiatr).
Jarmark cudów – interpretacja wiersza
Cud to wydarzenie niezwykle rzadko spotykane, zjawisko, które nie pozwala racjonalnie wyjaśnić się prawami natury ani objąć rozumiem, nieznane człowiekowi są jego przyczyny. W wierszu Szymborskiej ta definicja jest jednak zaburzona, pozbawiona religijnych konotacji.
Podmiot liryczny przywołuje cuda, które można spotkać na każdym kroku, tracą one nadprzyrodzony charakter, a stają się czymś powszechnym, mogącym spotkać każdego z nas. Umiejętność ich dostrzegania zależy od światopoglądu danego człowieka. Osoby racjonalne, wierzące wyłącznie w naukę, odrzucają ewentualność istnienia cudów, zakładają, że prędzej czy później uda się ustalić przyczynę określonego zjawiska. Podmiot liryczny polemizuje z taką postawą. Zachęca, do obserwowania rzeczywistości z właściwą dzieciom wrażliwością. Cuda to nie tylko wzniosłe, religijne wydarzenia ani szokujące fenomeny – są to sytuacje, które dzieją się na oczach każdego człowieka, spotykają ludzi niemal na każdym kroku. To, czy zostaną nazwane cudem, zależy od sposobu patrzenia na świat. Można tak nazwać nawet drobne, niewyjaśnione dziwności, bądź też powszechne zjawiska, których przyczyny jeszcze nie znamy, nad którymi człowiek się nie pochyla, nie zastanawia się i nie zaprząta sobie nimi głowy. Przytoczone jest szczekanie psa, czyli przykład roznoszenia się dźwięku w przestrzeni, powstawanie ogromnych chmur, odbijanie się drzewa w tafli wody czy też regularne wchodzenie i zachodzenie słońca.
Podmiot liryczny nawołuje do doceniania urody i piękna świata, nawet tego powszechnego. Warto pobudzić w sobie wrażliwość i poświęcić czas na refleksję na temat rzeczywistości. Skupianie się na pozytywach pozwala przetrwać nawet w najtrudniejszych, mrocznych czasach. Życie odległe jest od ideału, jednak jest tylko jedno – należy więc korzystać z niego w pełni, doceniać to, co nas spotyka i ekscytować się drobiazgami.
Tytuł wiersza przywołuje jarmark, miejsce kolorowe, pełne różnorodnych elementów, głośne, dynamiczne i żywe. Jest to symbol życia, które nie musi być monotonne, jeśli tylko na to pozwolimy, zachowamy w sobie dziecięcą radość i zachwyt. Człowiek dopiero z upływem czasu poznaje prawa rządzące naturą, do tego czasu wszystko jest dla niego niezwykłe. Wisława Szymborska w omawianym utworze odziera cuda z niesamowitości, nadając im nowe, powszechne znaczenie – które wcale nie jest gorsze czy mniej wartościowe.
Podsumowanie
Tom poetycki Ludzie na moście powstał w trudnym okresie – kiedy w Polsce narastał społeczny sprzeciw wobec ustroju socjalistycznego i stanu wojennego. Rzeczywistość sprawiała ponure, przygnębiające wrażenie. Wiersz Jarmark cudów, który na stałe wszedł do kanonu polskiej poezji, zachęca odbiorców do zmiany postrzegania, doszukiwania się cudów nawet w niepozornych wydarzeniach, dodaje otuchy i pozwala na przekór sytuacji odnaleźć pozytywy.