Motyw walki
Na Soplicowo zostaje przeprowadzony zajazd. Klucznik Gerwazy, dawny wierny sługa Horeszki chce go pomścić i najechać na majątek rodziny zabójców swojego pana. Pokazuje to skłócenie szlachty i wewnętrzną niezgodę między rodami. Dopiero w obliczu zagrożenia ze strony najeźdźcy (Moskale) potrafią się oni zjednoczyć.
Wspomniana zostaje także walka księdza Robaka razem z wojskiem napoleońskim oraz udział młodych bohaterów (Tadeusza i Hrabi) w kampanii francuskiego przywódcy, z której powracają w ostatniej księdze epopei.
Motyw narodowowyzwoleńczy
Mimo sielankowości Soplicowa i ukazanych tam zwyczajów Polacy nadal chcą odzyskać niepodległość. Dają wyraz swojego patriotyzmu przez przestrzeganie obyczajów i kultywowanie tradycji, jak również zaangażowanie w działania przeciw zaborcom.
Działalność Jacka Soplicy
Jacek Soplica aka Ksiądz Robak po zabójstwie Stolnika, ucieka przed uznaniem za zdradę przez rodaków (zabójstwo miało miejsce podczas ataku rosyjskiego na posiadłość). W Rzymie przywdziewa habit zakonny i decyduje się na zaangażowanie w walkę u boku Napoleona. Na Litwę przyjeżdża jako emisariusz, by przygotować rodaków na powstanie, które może pomóc odzyskać te ziemie wojskom Napoleona.
Przyjęcie żołnierzy napoleońskich
W ostatniej księdze na przyjęcie z okazji narzeczeństwa Tadeusza i Zosi zaproszeni zostają także żołnierze kampanii napoleońskiej. Wszyscy pokazują im szacunek. Mickiewicz wyraża w ten sposób nadzieję na odzyskanie niepodległości u boku Napoleona. Młodzi Soplicowie decydują się także na postępowy ruch, czyli uwłaszczenie chłopów.