Treny – źródło powstania i wprowadzenie

Urszula Kochanowska, dwuipółletnia córka najwybitniejszego poety polskiego renesansu Jana Kochanowskiego, zmarła najprawdopodobniej w roku 1578 lub 1579 (nie zachował się jednak żaden dokument potwierdzający jej przyjście na świat bądź zgon).

Cykl dziewiętnastu Trenów, który ukazał się po raz pierwszy w Krakowie w 1580 roku, to ostatnie wielkie dzieło autora Pieśni. W czasach poety poświęcenie utworu żałobnego małemu dziecku stanowiło odstępstwo od przyjętych zasad. Po pierwsze, dlatego że wysoki gatunek literacki, jakim jest tren, zgodnie z regułami poetyki normatywnej mógł być przeznaczony wyłącznie do wyrażania żalu po śmierci ważnych osób, zajmujących wysokie stanowiska w hierarchii społecznej. Po drugie zaś, w dobie staropolskiej wiele dzieci umierało wkrótce po narodzeniu bądź w swoich wczesnych latach. Ich śmierć w każdej sytuacji była tragedią, jednak nikogo nie dziwiła – po zgonie jednego potomka zwykle rodził się kolejny, który wypełniał zaistniałą pustkę. Stąd Treny jako wybitny utwór żałobny poświęcony dziecku są ewenementem na skalę światową. Współcześni oceniali ten cykl jako „lekki”, czyli błahy, nie doceniając jego artyzmu i przejmującego wydźwięku. Koncentrowali się także na dramacie ojca, a nie na kryzysie filozoficznym renesansowego poety. Jednakże nowszy stan badań ujmuje arcydzieło Jana z Czarnolasu w znacznie szerszej perspektywie.

Treny składają się z motta, dedykacji, dziewiętnastu kunsztownych liryków oraz czterowersowego epitafium poświęconego Hannie Kochanowskiej – kolejnej córce poety, zmarłej tuż po Urszuli. „Orszula”, która „więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała”, jak informuje artysta w Trenie XII, żal po jej odejściu, rozpacz i bezradność ojca – to główne tematy cyklu. Nie można jednak sprowadzać wymowy Trenów do poetyckiego wyrazu bólu rodzica po stracie ukochanego dziecka, gdyż zawierają one wiele refleksji filozoficznych. Poeta na kartach swojego arcydzieła opisuje własny kryzys światopoglądowy, wywołany przez osobiście przeżywane cierpienie. Treny jako dojrzały utwór Kochanowskiego przynoszą owoc jego wieloletniej pracy twórczej i warsztatu poetyckiego.

Problematyka cyklu oraz ich artyzm są rozległe i warte szczegółowego omówienia.

Dodaj komentarz