Trzy pokolenia idealistów w Lalce

Tytuł powieści Bolesława Prusa „Lalka” pierwotnie miał brzmieć „Trzy pokolenia”. Ma to ścisły związek z bohaterami utworu, którzy należą do trzech pokoleń: romantyków, epoki przejściowej i pozytywizmu. W każdym z nich znajdują się idealiści, chociaż przyświecające im idee się różnią.

Pierwsze pokolenie, opisane w powieści, to romantycy. Jego przedstawicielem jest Ignacy Rzecki, autor „Pamiętnika starego subiekta”. Ogromny wpływ na jego światopogląd miało wychowanie przez ojca, zwolennika Napoleona Bonaparte. Rzecki do końca życia pozostaje bonapartystą. Chociaż Napoleon I nie żyje, wierzy że jego potomkowie odmienią sytuację w Europie. Rzecki interesuje się polityką, ale nie dopuszcza do siebie niewygodnych faktów. Żyje w świecie marzeń i złudzeń. Od dziecka był przygotowywany do walki, ojciec dbał o jego sprawność fizyczną. Rzecki pozostał wierny, wpajanym przez rodzica ideałom. Wziął udział w węgierskiej Wiośnie Ludów, wspierając naród, uciśniony przez Austrię. Życie subiekta jest schematyczne i podporządkowane pracy. Rzecki kieruje się uczuciami, jest naiwny i wpatrzony w Wokulskiego. Darzy sklep na Krakowskim Przedmieściu ogromnym sentymentem, po przejęciu go przez Szlangbauma, zgadza się pracować za darmo. Pod koniec życia, Rzeckiego spotykają liczne rozczarowania. Szlangbaum podejrzewa go o wynoszenie towaru ze sklepu. Dowiaduje się też o śmierci Napoleona IV. Kolejnym rozczarowaniem są zaręczyny Heleny Stawskiej z kobieciarzem Mraczewskim. Rzecki traci też jedynego przyjaciela, Wokulski znika w niewyjaśnionych okolicznościach. W końcu umiera sam Rzecki. Stanowi przykład politycznego idealisty, który nie potrafi dostosować się do zmieniającej się rzeczywistości. Jest więc skazany na porażkę i kpiny ze strony otoczenia.

Kolejne pokolenie można określić jako przejściowe. Jego przedstawicielem jest Stanisław Wokulski. Wychował się w epoce romantyzmu, dlatego jej ideały są mu bliskie. Żyje jednak w czasach pozytywizmu, dlatego musi dostosować się do przemian społeczno-gospodarczych. Niektóre elementy biografii Wokulskiego są typowe dla bohatera romantycznego. W młodości przejawiał postawę patriotyczną, biorąc udział w powstaniu styczniowym. To wydarzenie miało jednak swoje konsekwencje. Wokulski został na kilka lat zesłany do Irkucka na Syberii. Powstanie zakończyło się porażką Polaków, dlatego na cały naród spadły surowe, carskie represje. Poświęcenie Wokulskiego nie przyniosło więc pożądanych skutków. Stanisław przeżywa też romantyczną, nieszczęśliwą miłość. Jego wizję relacji damsko-męskich ukształtowała literatura. Chociaż w przeszłości Wokulski nie był zbytnio zainteresowany kobietami, miłość do Izabeli Łęckiej staje się jego obsesją. Poświęca dla niej wszystko, aby w końcu przekonać się, że kobieta z niego kpi i romansuje ze Starskim. Wokulski ponownie ponosi więc porażkę.

Główny bohater „Lalki” posiada też cechy pozytywisty. Wyznaje ideały nauki, pracy u podstaw i pracy organicznej. W młodości pracował w winiarni Hopfera, aby zarobić pieniądze na dalszą edukację. Podjął nawet studia w Szkole Głównej na wydziale matematyczno-przyrodniczym. Nauka jest pasją Wokulskiego od czasów młodości. Pasjonują go maszyny latające, dzięki czemu znajduje wspólny język z Julianem Ochockim i profesorem Geistem. Porzuca jednak działalność naukową, aby pomnażać majątek i walczyć o rękę Izabeli. Wręcza jej metal, otrzymany od Geista, na znak porzucenia ambicji na rzecz uczucia. Wokulski wyznaje ideały pracy u podstaw, czyli  zdaje sobie sprawę z konieczności podniesienia standardu życia najuboższych warstw społecznych. Pomaga braciom Wysockim, Mariannie i Węgiełkowi w zdobyciu zatrudnienia. Jego wsparcie całkowicie zmienia ich życie, ale Wokulski zdaje sobie sprawę, że nie jest w stanie pomóc wszystkim potrzebującym. Dalsze losy głównego bohatera są nieznane. Być może wyjechał za granicę, a może – zginął w ruinach zamku. Jest człowiekiem przegranym. Nie ma w życiu stałego celu, niczemu w pełni się nie poświęca. Wciąż jest rozdarty między miłością a pracą, nauką i pomocą ubogim.

Najmłodszym pokoleniem, opisanym w powieści, są pozytywiści. Należy do nich Julian Ochocki. Jest młodym wynalazcą, który idealizuje naukę. Badania stają się sensem jego życia. Mężczyzna jest arystokratą, ale dystansuje się od swojego środowiska, ponieważ czuje się niezrozumiany. Wyższe sfery skupiają się na życiu towarzyskim i licznych rozrywkach, które Ochocki uznaje za stratę czasu. Bohater jest wykształcony, ukończył uniwersytet i politechnikę. Marzy o skonstruowaniu maszyny latającej, nie satysfakcjonują go przedmioty codziennego użytku. W przeciwieństwie do Wokulskiego, jest gotowy całkowicie poświęcić się nauce. Ochocki nie jest zainteresowany kobietami. Poświęca osobiste szczęście, ponieważ wierzy, że nauka całkowicie zmieni ludzkie życie. Ochocki jest samotny i niezrozumiany, dlatego postanawia wyjechać do Paryża, gdzie będzie pracować razem z profesorem Geistem. Na przykładzie trzech idealistów można stwierdzić, że w społeczeństwie nie ma miejsca dla idealistów. Rzecki jest wyśmiewany za swoje przywiązanie do przeszłości. Plotki głoszą, że Wokulski postradał zmysły. Ochocki musi opuścić środowisko, w którym się wychował. Nadzieję daje sentencja non omnis moriar, zapisana w liście od Węgiełka do Rzeckiego. W następnych pokoleniach z pewnością pojawią się kolejni idealiści, którzy będą dążyć do realizacji swoich wzniosłych celów.

Dodaj komentarz