Ojczyzna to miejsce, w którym się wychowujemy i z którym jesteśmy związani, choćby przez język, którym się posługujemy. Wytwarza to niesamowitą więź emocjonalną, która odczuwana jest zwłaszcza wtedy, gdy ową ojczyznę utracimy. Polska ma w tym względzie wielkie doświadczenie, dlatego też twórcy literatury wielokrotnie używali swoich dzieł jako wyrazu tęsknoty za ojczyzną.
Polska epopeja narodowa, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, powstała właśnie jako wyraz tęsknoty autora za ojczyzną. Polska znajdowała się wówczas pod zaborami, a poeta ze względów politycznych musiał emigrować.Osiadłszy we Francji, napisał dzieło, które stało się prawdziwym katechizmem polskości dla przyszłych pokoleń. Już w samej inwokacji znajdujemy dowody na wielką tęsknotę i poczucie straty poety. „(…) Ty jesteś jak zdrowie,/ Ile cię cenić trzeba, ten tylko się dowie/ Kto cię stracił (…)” – pisze poeta do Litwy, znajdującej się wówczas w granicach Polski. Całe dzieło jest wyrazem tęsknoty na bardzo wielu poziomach.
Na uwagę zasługuje fotograficzna pamięć poety, który z niewiarygodną dokładnością opisuje ukochany ojczysty pejzaż. Najważniejsi są jednak ludzie. Mickiewicz opisuje szlachtę polską jako elitę narodu pod względem duchowym, intelektualnym oraz życiowym. Dwór w Soplicowie jest prawdziwą idyllą, w której życie toczy się w harmonijnym rytmie natury, a jego mieszkańców prawie nie niepokoją sprawy wielkiego świata. Naród polski z tej perspektywy wygląda na zbiorowość oddaną Bogu i ojczyźnie, złożoną z ludzi szlachetnych, honorowych i otwartych na drugiego człowieka, pragnących cieszyć się danym im życiem. Jest to oczywiście mocno wyidealizowany obrazek, lecz pokazuje potęgę pamięci oraz tęsknoty poety za ojczyzną, która w jego sercu funkcjonowała jako miejsce idealne, jedyne, w którym mógł czuć się naprawdę szczęśliwy i spełniony.
Te rozważania warto rzucić na szerszy plan polskiej literatury romantycznej. Wielu ich wybitnych przedstawicieli tworzyło na emigracji, co w połączeniu z trudno sytuacją polityczną Polski, stwarzało „idealne” warunki do pisania o tęsknocie wobec niej. Juliusz Słowacki napisał wiele pięknych liryków o ojczyźnie, z których najpiękniejszy i najbardziej wniosły jest chyba Testament mój opowiadający o powinności walki za Polskę.
Również w Kordianie przemycał treści świadczące o tęsknocie nie tyle za krajem samym w sobie, lecz za jego wolnością, suwerennością i niezależnością polityczną. Cyprian Kamil Norwid również wyemigrował w bardzo młodym wieku. Pozostawił po sobie choćby Moją piosnkę II, lapidarny i piękny wiersz, w którym podkreśla piękno polskiego krajobrazu i polskości powtarzającym się refrenem: „Tęskno mi, Panie”.
Literatura bogata jest w poetyckie wyrazy tęsknoty twórców za ojczyzną. Widać to zwłaszcza w literaturze polskiej, ponieważ nasz kraj dawał swoim poetom bardzo wiele powodów do tęsknoty. Najwięksi twórcy, o których dziś pamiętamy to ci, którzy zmagali się z taką tęsknotą i potrafili ją w sposób artystyczny wyrazić. Tak powstawały wspaniałe dzieła, które uważane są za klasykę literatury i poezji polskiej aż do dzisiaj i które wzruszają do łez kolejne pokolenia młodych czytelników.