Autorem „Lilli Wenedy” jest Juliusz Słowacki. Opublikowano ją w 1840 roku w Paryżu. Utwór to tragedia w pięciu aktach, opisująca losy legendarnych wodzów — Wenedów i Lechitów. Lilla Weneda, tytułowa bohaterka, próbuje ocalić bliskich przed śmiercią z rąk przeciwników.
Lilla Weneda – streszczenie krótkie
Tragedia opowiada o walkach toczonych między Wenedami a Lechitami. W czasie bitwy jeńcem wojennym zostaje Derwid, władca Wenedów oraz jego dwóch synów — Lelum i Polelum. Młodzieńcy większość czasu przebywają w lochach, za to ojciec jest torturowany i przepytywany na temat swojej harfy. Gwinona, która dokonuje tego przesłuchania, oślepia go. Lilla Weneda, córka Derwida chce uratować braci i ojca, dlatego składa śluby czystości i idzie błagać Lecha o wolność dla nich. Królowa skazuje starca na śmierć, od której córka musi go wybawić trzykrotnie. Za pierwszym razem jej brat, Polelum rzucił w Derwida toporem, ale zrobił to w taki sposób, aby ściąć jedynie jego włosy. W ten sposób uchronili go przed powieszeniem, a braci wypuszczono. Później skazano go na pożarcie przez węże, przed czym uratowała go, grając na jego magicznej harfie. Trzeciej śmierci udało się uniknąć dzięki poświęceniu wianka na pożywienie dla Derwida. Mężczyzna został uwolniony, jednak musiał zdecydować, czy weźmie ze sobą harfę, czy córkę. Udaje się ubłagać Lecha, aby wypuścił ich troje, za odzyskanie Lechona, który był jeńcem wojennym. Mężczyzna został zabity przez Rozę Wenedę na wieść o tym, że Lilla i Derwid nie żyją. Gwinona, dowiadując się o tym, udusiła Lillę Wenedę i schowała ją w skrzyni po harfie. Gdy powróciła ona do Wenedów, odnaleźli w środku jedynie zmarłą. Przez to Derwid popełnił samobójstwo. Harfa miała bowiem gwarantować im zwycięstwo w bitwie. Zginęło w niej wielu Wenedów, w tym Lelum, z którym daje się spalić Polelum. Nad stosem ukazuje się Maryja. W walce ginie także Gwinona, dołączając do rycerzy w akcie desperacji po śmierci syna, Lechona. Lechici podbijają lud Wenedów.
Lilla Weneda – streszczenie szczegółowe
List do autora Irydiona
Przedmowa dramatu Juliusza Słowackiego jest formą listu do przyjaciela, Zygmunta Krasińskiego. Napisał on dramat romantyczny „Irydion”, który powstał w pierwszej połowie XIX wieku. List opisuje natchnienie, jakie popchnęło autora do napisania dramatu oraz wychwala literacki kunszt adresata. Przybliżona zostaje także geneza utworu.
Prolog
Scena rozgrywa się w grocie wydrążonej w skale. Lilla Weneda rozmawia z siostrą Rozą o losach walki. Złe wieści przekazują im pojawiający się w jaskini harfiarze. Tytułowa bohaterka nie chce dopuścić, jej ojciec i bracia wraz z ludem, walcząc o wolność. O przekleństwie i rychłej śmierci dziewczyny mówi jej siostra, czarownica. Wybiega na ratunek, w tym czasie Roza zagrzewa harfiarzy do walki przez pieśni, które pomogą zwyciężyć. Wygłasza też proroctwo o bitwie, w której do walki staną także martwi, a jej losy będą opłakane.
Akt I
Scena I
Na polu bitwy stoi jej zwycięzca, Lech. Każe on przyprowadzić przywódcę Wenedów, Derwida oraz jego synów Leluma i Poleluma, obecnie jeńców wojennych. Lech wygłasza mowę o swoim sukcesie, szydząc z dawnego przywódcy tych ziem. Więźniowie nie odpowiadają, dlatego postanawia wtrącić ich do wieży. Wcześniej Gwinona zauważa złotą harfę w dłoniach Derwida, którą uznają za zaczarowaną.
Scena II
Do celi świętego Gwalberta przychodzi Lilla Weneda. Dziewczyna jest neofitką, niedawno nawróciła się na wiarę chrześcijańską. Nie udało się misjonarzowi nawrócić więcej ludzi, ponieważ zginęli w wielkiej bitwie. Lilla błaga o pomoc dla ojca, na co ksiądz radzi złożyć jej śluby czystości, aby Maryja wspomogła ich w odzyskaniu Derwida i jego synów. Gdy opuszczają celę, sługa świętego, Śląz postanawia opuścić swojego pana, by czerpać z życia i w ramach votum podpala jego celę.
Scena III
Na początku sceny Gwinona i Lech rozmawiają o tym, co powinni zrobić z jeńcami. Władca jest niezadowolony, że nie ulegają oni jego naciskom. Kobieta pragnie, aby mąż działał bardziej królewsko i ostro, dlatego prosi go, aby sam dał jej pomówić z Derwidem. On na to zezwala. Kobieta próbuje wyrwać mu harfę, przez co pierwszy raz przemawia. Rozmawiają o magicznym instrumencie, który ma moc przepowiadania przyszłości. Po śmierci Derwida moc harfy znika wraz z nim. Gwinona chce usłyszeć jego pieśń, ale mężczyzna nie zamierza jej posłuchać. Woli stracić życie lub instrument, niż służyć jej przez śpiew i muzykę. Za oszczerstwa na swój temat, każe go oślepić. Wtedy przychodzą do niej święty Gwalbert i Lilla Weneda, prosząc o wolność dla jeńców. Córka Derwida za to oddać siebie i zostać jej sługą. Gdy widzi go ślepego, wpada w rozpacz. Prosi kobietę o litość dla starego ojca, jednak nieugięta Gwinona wydaje go na śmierć przez powieszenie. Obiecuję jej jednak, że jeśli uchroni go trzykrotnie od śmierci, zostanie wolny.
Akt II
Scena I
Na polu bitwy Roza Weneda odprawia rytuały za zmarłych. Podchodzi do niej Śląz, którego nazywa mordercą. Rozkazuje mu zabijać oraz ukraść harfę, która należała do jej ojca. Chce ją odzyskać, aby dziedzictwo Derwida nie przepadło. Zdziwiony sługa przyjmuje to, zabiera zbroję Salmonowi (którego dobija) i rusza do zamku. W tle słychać pieśń Rozy, która dokonuje obrządku za zmarłych, chcąc ich godnie pochować.
Scena II
Lech spotyka się z jednym ze swoich rycerzy i pyta go o śmierć Salmona. Sygoń mówi mu, że chciał on rzucić się na Derwida, za co został pobity przez starców z harfami. Połamali go na śmierć. Władca jest wściekły i gotowy zemsty, gdy przychodzi do niego Lilla Weneda. Udaje jej się przekonać mężczyznę, aby zobaczył, jak Gwinona torturuje jej ojca. Decyduje się na ukrócenie samowoli żony.
Scena III
Synowie Lecha i Gwinony torturują Derwida. Matka podjudza ich do zabicia starca, mówiąc, że zabił on Salmona. Próbę przerywa Lech, każąc im odejść. Gwinona żali się na męża, nie chce takiego traktowania. Sądziła, że jej ufa, jednak po okrutnym obchodzeniu się z Derwidem zabiera żonie władzę nad nim. Chce popełnić samobójstwo, jednak mąż ją powstrzymuje. Słuchając słów, Gwinony postanawia skazać dawnego władcę Wenedów na śmierć. Lilla proponuje, aby śmierć zadał mu syn przez rzut toporem. Jeśli jednak nie trafi, a jedynie zetnie mu włosy, obaj bracia będą wolni. Derwid zostanie uwolniony, dopiero gdy trzykrotnie umknie śmierci. Polelum zostaje przekonany przez siostrę i brata, aby rzucić w ojca. Boi się zrobić mu krzywdę, jednak pociesza go, że ojciec nie będzie wiedział, kto go zabił, ponieważ jest już ślepy.
Akt III
Scena I
W zamku Lech i Sygoń rozmawiają o umiejętnościach Poleluma, który trafił dokładnie tak, aby ściąć włosy ojca. Władca chwali jego umiejętności, sam chce spróbować swoich sił. Widzi zmarłego Salmona, który idzie w stronę zamku.
Scena II
Śląz przebrany za zabitego Salmona przychodzi do Lecha, który początkowo jest podejrzliwy. Nie poznaje w nim swojego rycerza i zarzuca mu zabicie go. Śląz mówi jednak, że to kwestia klątwy, jaką zrzuciła na niego wiedźma. Zbierała ona trupy, a jego ożywiła jako taką maszkarę. Gwinona nie daje się jednak nabrać i ubolewa nad nierozsądnym postępowaniem męża.
Scena III
Lilla Weneda wypuszcza braci i odprowadza ich na skraju lasu. Postanawia spotkać się z braćmi i pożegnać, ponieważ przepowiedziano jej rychłą śmierć. Lelum, jej narzeczony chce ją pocałować, ona się nie zgadza. Polelum ma informacje, że będzie żył dłużej niż brat, dlatego chce iść do wróżki i dowiedzieć się, czy może temu przeciwdziałać.
Scena IV
Gwinona każe przyprowadzić do siebie Derwida. Rozmawia z nim, po czym, gdy ją denerwuje, opluwa go. Przywódca Wenedów wielokrotnie ją obraża, za co uderza go i każe Gryfowi zaprowadzić mężczyznę do węży. Następnie przychodzi Lilla Weneda, a dowiadując się o karze, która ma spotkać ojca, wpada w rozpacz. Zabiera harfę Derwida i biegnie go ratować.
Scena V
Lech nie wierzy w historię o zmartwychwstałym Salmonie. Planuje podstęp, by sprawdzić jego męstwo. Jeśli ucieknie, nie jest to prawdziwy Salmon. W międzyczasie goniec przynosi złe wieści z bitwy. Lechon, najstarszy syn trafił do niewoli wendeckiej. Przekazuje mu także przepowiednię Rozy, która mówi o przywódcy wrogów z dwiema głowami oraz że na prochach zostanie poczęty nowy władca.
Scena VI
Śląz ma wartę przy bramie. Spotyka tam świętego Gwalberta, który chce wejść i pomówić z Lechem. Misjonarz zabiera Ślęzowi zbroję. W tym czasie podający się za Salmona ucieka. Lech przychodzi do rycerza i gdy ten przyznaje się, że nie jest tym, za kogo się podaje, gniewa się na niego. Postanawia rzucić go na pożarcie wężom, jednak gdy chce to zrobić, dowiaduje się o próbie zabicia Derwida przez Gwinonę w ten sam sposób. Mężczyzna nie zginął, ponieważ Lilla Weneda zaczęła grać wężom na harfie, a one jak zaczarowane słuchały jej gry. Był to sposób na drugie uratowanie ojca. Wobec tego Gwinona skazuje go na śmierć głodową.
Akt IV
Scena I
Lilla Weneda przychodzi do Lecha, który siedzi w sali tronowej. Płacze nad losem ponownie skazanego ojca. Prosi władcę Lechitów, aby pozwolił jej rozmawiać z ojcem. Jest gotowa zrobić kolejny krok i dać sobie wyłupać oczy, aby mieć jakąś opcję na spotkanie z nim i towarzyszenie w agonii. Nie chce go zostawić. Lech zezwala jej na tę wizytę, wobec czego protestuje Gwinona. Aby odwrócić jej uwagę, informuje ją o sytuacji związanej z synem. Kobieta wpada w rozpacz, która popycha Lecha do działania i wyruszenia na Wenedów.
Scena II
Ślaz skarży się na swoje życie. Narzeka na swoje postępowanie i wszystko, co go spotkało. Dlatego rozważa dołączenie do Wenedów, aby się wzbogacić. W ten sposób chce ugrać na tej sytuacji maksymalnie dużo. Nie przejmuje się kłamstwami ani nagłą zmianą opcji.
Scena III
Lilli Wenedzie udaje się nakarmić ojca i uchronić go przed śmiercią z pomocą wianka. Kwiaty, z których był zapleciony jej wianek, nadawały się do zjedzenia, przez co nie umarł z głodu. Gwinona zrozpaczona przez jej sukces narzeka, ale wypuszcza go. Prosi go także o oddanie harfy, która stanowiła dla niego najważniejszą pamiątkę po ojcu. Udaje się ją odzyskać, jednak musi on wybrać, czy woli dziecko, czy instrument. Córka podstępem sprawia, aby wybrał harfę, a sama decyduje się zostać u Gwinony. Królowa zgadza się, aby wymienić Lillę za swojego syna, Lechona. Dopiero Lech temperuje żonę i zgadza się na jej układ. W chwili dobroci wyzwala również Gwalberta.
Scena IV
Roza Weneda ma wizje, w których widzi dokładne losy bitwy i przepowiada śmierć po obu stronach walk. Gdy przychodzi Wódz, okłamuje go i wieszczy sukces, jeśli ojciec przyjdzie z harfą i zagra im pieśń. Jej wcześniejsze proroctwo wypełnia się przez skutych łańcuchem Leluma i Poleluma (wódz dwugłowy). Rozważają zabicie Lechona, jeńca, jednak nie decydują się na ten ruch. Dopiero przyjście Ślęza i jego kłamstwo na temat śmierci Derwida i Lilli doprowadzają Rozę Wenedę do tego czynu. W tym momencie powracają z niewoli Lilla Weneda z ojcem. Zgromadzeni nie wierzą jednak, że są prawdziwi, co boli Derwida. Gdy dowiadują się o śmierci Lechona, przez którą niemożliwe jest odzyskanie najmłodszej Wenedy, popadają w rozpacz.
Akt V
Scena I
Lech i jego rycerze przygotowują się do walki. Gwinona czeka na informację na temat syna. Gdy Lilla Weneda przychodzi i przekazuje informację o jego śmierci, dusi niewinną dziewczynę. Wzywa dziewice do wyniesienia zmarłej.
Scena II
Harfa zostaje oddana Ślęzowi, aby odniósł ją Derwidowi.
Scena III
Trwa bitwa. Lelum i Polelum spotykają w walce przywódców Lechitów. Zabijają Sygonia, dusząc go łańcuchem.
Scena IV
Lech opłakuje zmarłego Sygonia i zamierza zemstę w boju. Święty Gwalbert grzebie Sygonia jak chrześcijanina.
Scena V
Derwid otrzymuje z powrotem skrzynię z harfą. W środku, zamiast instrumentu leży Lilla Weneda. Ojciec wpada w rozpacz i popełnia samobójstwo. Roza każe spalić braciom ich ciała. Morale walczących upadają.
Scena VI
Wenedzi przegrywają walki. Lech wybija przeciwników. Do walki dołącza uzbrojona Gwinona, pragnąca zemsty za syna. Święty Gwalbert chrzci umierających. Spotyka Ślęza, próbuje go przekonać, że to nie on spalił jego celę. Powraca do niego na służbę.
Scena VII
Lech dowiaduje się, że Gwinona nie żyje. Zabili ją Lelum i Polelum, gdy próbowała przerwać ceremonię pogrzebową. Mąż każe zanieść jej ciało do zamku i tam obmyć.
Scena VIII
Roza Weneda widzi zabitego Leluma. Polelum niesie go na rękach i prosi, aby rozpaliła stos. Zanosi go i chce umrzeć wraz z nim. W tym momencie przychodzi Lech i św. Gwalbert, aby dać im „życie i wiarę”, co Polelum wyśmiewa. Prosi o Boga o zabranie go wraz z bratem, co się spełnia — uderza w nich piorun. Nad stosem ukazuje się Maryja.