Klasycyzm był dominującym nurtem kulturowym oświecenia. Bardzo mocno wpływał m.in. na rokoko, czy manieryzm. Narodził się z fascynacji dorobkiem starożytnych Greków i Rzymian. Był to dosyć szeroki nurt, obejmujący swoim zainteresowaniem zarówno architekturę, muzykę, jak i literaturę. Rozwijał się głównie na przełomie XVII i XVIII wieku, w Polsce związany z okresem panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dlatego też rodzimy klasycyzm przyjęło się dzielić na stanisławowski oraz postanisławowski.
Klasycyzm – definicja i cechy
Nazwa nurtu wywodzi się z łaciny, od słowa classicus – doskonały, wyuczony. Sięgał on inspiracją do tradycji starożytnych Greków i Rzymian w największym rozkwicie ich kultur. W literaturze klasycyzm objawiał się językiem prostym i precyzyjnym, wystrzegano się mowy potocznej. Przestrzegano zasady decorum – zgodności treści z formą dzieła. Literatura stawała się elementem obiektywnego poznania rzeczywistości, unikano więc osobistych wynurzeń, podejmowania tematu uczuć. Rolą twórcy było uczenie poprzez swoje dzieło, umoralnianie społeczeństwa. Ukazywano więc wady ludzkiego ducha, starano się wskazać poprawne zachowanie społeczne. Często korzystano z figur retorycznych w celu przekonania czytelnika do racji autora. Zgodnie z duchem oświecenia wszystko to ujmowano w sposób racjonalny, możliwy do zbadania trzeźwym umysłem.
Przykłady klasycyzmu w literaturze
Bajki i Przypowieści
Zbiór bajek Ignacego Krasickiego, z których każda niesie przekaz dydaktyczny. Opowiastka rymowana o wilku i owcach, czy wole ministrze zwracają uwagę na problemy społeczne swojego czasu, ale i transcendentalne prawdy ludzkie. Jest tam wiele nawiązań do przywar człowieka ujętych w alegoryczny sposób przy pomocy zwierząt. Tego typu bajki to typowy przykład twórczości klasycystycznej. Język jest tam prosty, chociaż nie wykazuje tendencji do bycia potocznym. Służy to poszerzeniu grona odbiorców, bajki bowiem miały czytelnika uczyć. Krasicki znany jest z dydaktycznego charakteru swojej twórczości, jest wiec przez to autorem typowym dla epoki klasycyzmu. Co ciekawe, autor nawiązuje w nich do starszych opowieści, między innymi Ezopa. Stanowi to kolejny typowy przykład klasycyzmu, bowiem miał on w zwyczaju czerpać z autorów starożytnych.
Bajki La Fontaine’a
Jean la Fontaine zebrał w tym dziele wiele spośród bajek francuskich, jak również dalekowschodnich i starożytnych. Celowo nawiązywał do Ezopa oraz starodawnych hinduskich mistrzów, używając poruszanych przez nich wątków w swoich opowieściach. Jego styl stał się wyznacznikiem późniejszych dzieł tego typu, a samo dzieło stanowi duży wkład w literaturę Europejską. Francuz pisał finezyjnie, był to jednak nadal język proty i zrozumiały. Tematyka dotyczy wielu spraw z życia ówczesnej Francji, często ma jednak wyraz ponadczasowy. Autor punktuje przywary ludzkiego ducha, ukazuje również postawy godne naśladowania. Jest zarazem dobrym obserwatorem, wiele spośród bajek to komentarz do czasów jego życia. Wszystko to ujęte zostało w alegoryczne, zwierzęce postaci. Dzięki temu bardziej przemawia to do wyobraźni czytelnika.
Świętoszek
Komedia Moliera wyśmiewająca hipokryzję i bezrefleksyjną dewocję. Tytuł sam w sobie może być rozumiany na wiele sposobów. Teoretycznie odnosi się on do głównego antagonisty, Tartuffe’a (po francusku Świętoszek), niemniej można to rozumieć również inaczej. Molier chciał w swoim dziele wykpić nie tylko wykorzystujących religię do swoich celów, naśmiewał się również z dewocji ludzi pokroju Orgona. On również był na swój sposób świętoszkiem, bez głębszej religijności, za to bardzo łatwowiernym.
Sama komedia Moliera stanowi dobry przykład klasycyzmu francuskiego. Jest bowiem napisana językiem prostym, jednak dokładnym i niepotocznym. Jako komedia ma zarazem wymiar dydaktyczny, co było jednym z kluczowych elementów literatury klasycystycznej. Molier chciał bowiem zwrócić w niej uwagę na pewien problem społeczny współczesnej sobie Francji, przez co jego dzieło spełniało funkcję społeczną.