W baroku narodziło się wiele styli poetyckich. Jeden z nich, stworzony przez włoskiego poetę Giambattisto Mariniego, wyróżniał się swoją rozbudowaną formą i tematyką. Od nazwiska swego twórcy zyskał miano marinizmu. Niezwykła popularność stylu spowodowała stworzenie na jego bazie innych styli, takich jak konceptyzm i gongoryzm. W ten sposób tworzyło wielu poetów europejskich epoki baroku, w tym również na terenie Polski. Echa marinizmu odnaleźć można również w późniejszych epokach literackich.
Marinizm – definicja i cechy
Marinizm jest stylem poetyckim, którego celem było zaskoczenie widza, tak zwany efekt stupore. Miał on zostać osiągnięty poprzez zastosowanie jak najbardziej kunsztownej formy stylistycznej, w skład której wchodziły liczne hiperbole, porównania i antytezy. Szczególnie te ostatnie, zestawienia dwóch przeciwstawnych dla siebie znaczeń, było popularne dla tego stylu. Wywoływało ono bowiem największy efekt na odbiorcy dzieła. Poezja marinistyczna była więc bardzo rozbudowana, dopracowana pod względem stylistycznym i rytmicznym. Bardzo charakterystyczną dla marinizmu cechą był dobór tematyki utworów. Skupiały się one głównie na miłości, flircie, a nawet zawoalowanych doświadczeniach erotycznych. Dlatego głównymi przedstawicielami marinizmu są erotyki. Co ciekawe, tematykę tą autorzy często kontrastowali z odniesieniami religijnymi. Potęgowało to efekt odbioru dzieła, wpisując się idealnie w zasadę stupore.
Przykłady marinizmu
Do Motyla
Wiersz Jana Andrzeja Morsztyna charakteryzuje się wysublimowanym językiem oraz wielką dbałością o rytmikę. Dzieło czyta się niezwykle płynnie, pomimo zastosowanych tam wyszukanych form stylistycznych. Ciekawostką jest swoista antyteza: Że cię to zbawi, co cię na śmierć sparzy. Morszczyn w wierszu porównuje dolę motyla (ćmy) do nieszczęśliwej miłości. Owad bowiem dąży chciwie do spotkania z zabójczym płomieniem, tak jak podmiot liryczny chciałby spotkać się ze swoją ukochaną. Sama śmierć motyla nie jest również aż tak straszna, gdyż urzeczywistnił on swoją chęć o dotknięciu świecy. Tym samym autor dotyka typowego motywu marinizmu, czyli sensualnej miłości. Kierująca ćmą pożądliwość ognia jest tą samą, która kieruje autora ku jego wybrance.
Pieszczoty Wenery i Adonisa
Wiersz miłosny Giambattista Mariny to jeden z pełniejszych przejawów stylu poetyckiego, który stworzył. Opiewa on miłość sensualną, przesycony jest wręcz bardzo rozbudowanymi alegoriami i nawiązaniami do cielesnego uniesienia. Giambattista Marino zadbał również o rytmikę dzieła oraz przesycił je zadziwiającymi hiperbolami. Na szczególną uwagę zasługują liczne antytezy, typowe dla marinizmu. Są to m.in. frazy: Rana przesłodka, ukąszenie miłe, czy: Ażeby pewniej zabić — życiem darzy. Podmiotem lirycznym utworu jest Wenera – rzymski odpowiednim Afrodyty, patronka miłości. Zwraca się ona do Adonisa jako swego kochanka, opisując targające nią emocje w sposób dwuznaczny. Są one zrazem bolesne, przynoszą jej jednak wiele przyjemności. Końcowa część wiersza odnosi się zarazem do miłości, jest jednak bardzo rozbudowanym opisem jej sensualnego rodzaju. W sposób nierozerwalny burzliwe emocje wiążą się tutaj z pożądaniem cielesnym, co jest typowe dla marinizmu.
Strój
Choć Bolesław Leśmian tworzył w epoce Młodej Polski, jego ballada Strój zawiera wiele elementów marinizmu. Po pierwsze wywołuje efekt stupore zadziwienia. Wykorzystane tam środki stylistyczne są bowiem niezwykle rozbudowane i często niezrozumiałe na pierwszy rzut oka. Opis stroju bohaterki, czy nawet przyrody w postaci ogrodu to praktycznie same hiperbole. Nadaje to samej balladzie kunsztowności, nie zmniejszając jednak rytmiki. Sama tematyka to bardzo niejednoznaczny opis miłości cielesnej. Można wręcz interpretować to jako uniesienie erotyczne o niezwykłym natężeniu.