Leopold Staff był polskim poetą tworzącym w XX wieku, w okresie Młodej Polski, specjalizującym się w szczególności w nurcie klasycyzmu. Jego wkład w rozwój literatury doceniony został poprzez nominację do Nagrody Nobla. Staff jest autorem wiersza Ogród przedziwny, reprezentującego tak zwaną poezję codzienności, będącą metaforą życia człowieka. Utwór pojawił się w tomie Uśmiechy godzin, opublikowanym w roku 1910.
Ogród przedziwny – analiza i środki stylistyczne
Wiersz ma regularną budowę, zgodną z klasycznymi tradycjami, występuje w nim dość ścisła dyscyplina formalna. Złożony jest on z sześciu zwrotek liczących sobie po cztery wersy, napisanych ośmiozgłoskowcem (z nielicznymi wyjątkami). Harmonii i melodyjności nadają mu rymy dokładne w jednolitym układzie krzyżowym oraz dynamiczne przerzutnie. Utwór ma więc uporządkowaną, harmonijną oraz rytmiczną formę, która przywodzi na myśl folklorystyczną, ludową pieśń.
Ogród przedziwny przynależy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym wykorzystanie odpowiednich, identyfikujących go zaimków oraz czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i mnogiej – osoba mówiąca wypowiada się swoim imieniu, ale również w imieniu innych mieszkańców świata przedstawionego (żywim rój ptaków, pielęgnujem, mieszkam, obwiązujemy lnem ciernie). Część z tych czasowników przybiera formę archaiczną, wypartą obecnie z polszczyzny. Utwór przybiera postać rozbudowanego wyliczenia, prezentującego odbiorcy kolejne składowe ogrodu.
Warstwa stylistyczna jest stosunkowo bogata, aby w pełni odzwierciedlić sytuację i sielankowy nastrój panujący w tytułowym ogrodzie. Dominują plastyczne, oddziałujące na wyobraźnię czytelnika, a także budujące atmosferę epitety (krzew oliwny, dobra nowina, wodotrysk dziwny, ranny powiew, bartnicze ule). Pojawiają się także obrazowe porównania (By każdy, patrząc na trawę, duszą, jak trawa, był prosty; krzew nad nim rośnie oliwny cichy jak pojednanie; wodotrysk bije tu dziwny, co śpiewa, jak śmiech i łkanie). Metaforycznego, mniej bezpośredniego charakteru nadaje przenośnia (uśmiech nam z oczu świeci) – przedstawienie pewnych elementów nie wprost wpływa na wykreowanie bajkowej, magicznej atmosfery oraz jeszcze bardziej podkreśla niezwykłość tytułowego ogrodu. Autor wykorzystał także personifikację (Wodotrysk bije tu dziwny, co śpiewa).
Ogród przedziwny – interpretacja wiersza
Podmiot liryczny opowiada o ogrodzie, w którym zamieszkuje – miejscu będącym metaforą świata oraz ludzkiego życia. Wylicza stworzenia, które również się w nim znajdują – są to wesołe, niewinne dzieci, a także rośliny, pachnące, kwitnące kwiaty czy soczyście zielona trawa. Cały krajobraz skąpany jest w złocistym słońcu, dodającym ludziom energii do pracy i działania. W ogrodzie mieszkają także zwierzęta, ptaki, które budzą do życia swoim wesołym śpiewem, zwiastują początek nowego dnia.
Osoba mówiąca jest pokorna, uczy się, obserwując otoczenie – pracowite, miododajne pszczoły pokazują siłę wytrwałości i zaradność. Mieszkańcy doceniają możliwość funkcjonowania w zgodzie z niezmiennym porządkiem natury, cieszy ich bliskość przyrody, daje ona spokój oraz szczęście, pozwala czerpać radość z najprostszych momentów. Ciężko pracują, ale czują satysfakcję z wysiłku, widzą jego efekty.
Atmosfera wiersza jest sielankowa, ale nie idylliczna – podmiot liryczny uważa wszelkie stworzenie w ogrodzie za cud, afirmuje świat i kocha go, lecz potrafi też dostrzec jego wady. Nie idealizuje miejsca, a ocenia je realistycznie. Trawnik wymaga nieustannej pielęgnacji i oczyszczania z chwastów, a róża choć piękna, potrafi ukłuć. Uroda ogrodu wymaga wytrwałości dbającego o niego człowieka. Występowanie na świecie zarówno dobra i zła jest jednak naturalne, ludzie muszą się z tym pogodzić, ponieważ upór i sprzeciw niczego nie zmienią. Mieszkańcy i ogród żyją w symbiozie – przyroda daje harmonię, miejsce wytchnienia i odpoczynku, człowiek natomiast odwdzięcza się swoją pracą, poszanowaniem dla zwierząt i roślin. Każdy zyskuje na tej relacji. Piękno jest ulotne, dlatego należy podziwiać piękne krajobrazy cały czas – mogą one szybko i nieodwracalnie przeminąć.
Osoba mówiąca, choć zauważa wady, skupia się na pozytywach, zaletach i jasnych stronach ogrodu. Jest to postać pokorna, pogodzona z życiem i losem. Charakteryzuje ją postawa afirmacji, umiłowania do świata. Taki światopogląd oraz sielankowy, beztroski nastrój wiersza, przywodzą na myśl twórczość i filozofię wyznawaną przez św. Franciszka z Asyżu, który wychwalał życie w zgodzie z odwiecznym porządkiem natury oraz bezwarunkową miłość do wszelkiego stworzenia.
Podsumowanie
Wiersz Ogród przedziwny stanowi przełom w poezji Leopolda Staffa – po latach dekadenckich i melancholijnych, sięgnął po stonowaną, spokojną tematykę. Twórczość autora na przestrzeni czasu podlegała przemianom, odzwierciedlającym formowanie się jego światopoglądu oraz kształtowanie się tożsamości. Omawiany utwór jest wstępem do fazy franciszkańskiej, w której poeta pochwalał codzienne życie, miłość do wszelkich istot oraz obcowanie z naturą.