Francesco Petrarca to jeden z najsłynniejszych europejskich poetów epoki renesansu, słynący z rozpowszechnienia kunsztownego gatunku – sonetu. Jego tom Canzoniere (Drobne wiersze włoskie) zapisał się historii literatury jako jeden z najpiękniejszych zbiorów liryki miłosnej. Wśród opiewających ukochaną Laurę utworów można odnaleźć Sonet 90 (Były to włosy złote, rozpuszczone), opisujący jej niezwykłe piękno oraz burzliwe uczucia zakochanego mężczyzny.
Sonet 90 – analiza i środki stylistyczne
Utwór ma stroficzną budowę, co charakterystyczne dla sonetu włoskiego, gatunku udoskonalonego i rozpowszechnionego przez autora omawianego dzieła. Składają się na niego cztery zwrotki, pierwsze dwie liczące po cztery wersy, a dwie następne po trzy. Napisano je rytmicznym jedenastozgłoskowcem, występują w nim też rymy o zmiennym układzie, budujące dynamikę oraz określoną intonację. Podobną funkcję pełnią przerzutnie.
W wierszu wykorzystana została liryka bezpośrednia, w której podmiot liryczny wypowiada się wprost, za pomocą czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej (widziałem, czuję). Jest to mężczyzna bez pamięci zakochany w bohaterce zbioru – Laurze, nieziemsko pięknej i anielskiej. Z uwagi na znane badaczom literatury wątki biograficzne, można go utożsamiać z samym Francesco Petrarką.
Zaprezentowany w sonecie opis ukochanej kobiety jest wyjątkowo plastyczny i w sposób oddziałujący na wyobraźnię opisuje jej niezwykłą urodę. Podstawowym środkiem są epitety, które dodatkowo nacechowane są emocjonalnie, pokazują uczuciowy stosunek podmiotu lirycznego do bohaterki (włosy złote, rozpuszczone, ludzka mowa, anielski duch, niebiański blask, słońce zwycięskie, przepiękne oczy). Efekt ten intensyfikują wyliczenia (W tysiącu słodkich loków, krętych, jasnych) oraz powtórzenia – podkreślają wagę określonych fragmentów tekstu (to blask niebiański, to słońce zwycięskie). Podobną rolę pełni anafora, rozpoczęcie kilku wersów słowem twarz wzmacnia znaczenie urody Laury. Gwałtowne emocje i wątpliwości osoby mówiącej ukazane są z wykorzystaniem pytań retorycznych (Twarz była pełna współczucia; czy szczera? Twarz się zmieniła w barwie; czy być może? Cóż więc dziwnego w tym, że gdy otwieram powieki, czuję nagle w piersiach pożar?) .
Sonet 90 – interpretacja wiersza
Osoba mówiąca opisuje urodę Laury – jest to motyw pojawiający się w wielu utworach cyklu Canzoniere. Jest ona istotą anielską, pozaziemską, jej urok jest magiczny. Piękno głównej bohaterki zbioru opisuje w sposób szczegółowy i drobiazgowy, skupiając się kolejno na różnych aspektach aparycji kobiety. Szeroko opowiada o złocistych włosach zakręconych w powabne loki, które spływają po jej ramionach niczym jasne promienie słońca lub aureola. Wiele uwagi poświęca także jej niesamowitym oczom – mają one szczególne znaczenie, niemal metafizyczne, magiczne, potrafią oczarować drugiego człowieka. Są nie tylko najpiękniejszą ozdobą jej uroczej twarzy oraz narządem odbierania zmysłu.
To właśnie spojrzenie, wzrokowy kontakt były zaczątkiem ich miłości, ułamek sekundy pozwolił mężczyźnie zakochać się bez pamięci i opamiętania. Oczy są także przekaźnikiem emocji – opisywanego dnia są przygaszone, wyrażają współczucie, które Laura żywi wobec podmiotu lirycznego, rozumie jego tęsknotę i cierpienie, nawet jeśli nie odwzajemnia jego uczuć. Jej twarz bywa zagadkowa, a refleksje i pragnienia kobiety nie zawsze są łatwe do odgadnięcia. Swoim istnieniem potrafi zawładnąć sobie innego człowieka, ma wielką moc.
Miłość jest przedstawiona w utworze jako niszczycielski żywioł, osoba mówiąca czuje, że płonie, a doznania zmysłowe zadają mu ból fizyczny, na zawsze odebrała mu spokój ducha i ciała. Nie istnieje na świecie nic, co mogłoby mu przynieść ukojenie i ulgę. Mężczyzna jest pogodzony ze swoją burzliwą przyszłością i brakiem harmonii w życiu, uczucie do Laury jest dla niego ważniejsze, stanowi najwyższą wartość. Ich metafizyczne połączenie dusz nie może się spełnić na ziemi, więc będzie on niezaspokojony aż do śmierci. Pomimo ogromu bólu, daje też pełnię człowieczeństwa – ludzie odczuwają całą paletę emocji, szczęście, radość, ale też tęsknotę i żal.
Poruszająca forma opisywania miłości do wykreowała nowy nurt literacki – petrarkizm. W kolejnych latach sposób ten naśladowali niezliczeni literaci tworzący lirykę romansu. Ukochana kobieta przedstawiana jest jako nieskazitelny ideał pozbawiony wad, niegodny zbliżenia ze zwykłym śmiertelnikiem. Ten skazany jest na wieczne cierpienie i niespełnienie, a ukojenie może przynieść mu tylko połączenie dusz w zaświatach.
Podsumowanie
Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że Laura kiedykolwiek istniała. Możliwe, że stanowi literacką kreację ucieleśniającą różne kobiety, bądź też wyidealizowaną muzę – a być może jest jedynie postacią fikcyjną. Niezależnie od tych wątpliwości, stała się główną bohaterką jednego z najsłynniejszych tomów liryki miłosnej w historii, w którym Francesco Petrarca stworzył zupełnie nowy, poruszający emocje sposób opowiadania czytelnikowi o miłości.