Groteska jest formą wyolbrzymienia, przerysowania pewnych cech przedmiotu bądź człowieka, stosującą często szokujące zestawienia, np. komizmu z tragizmem, piękna z brzydotą. Choć zdefiniowanie tej kategorii estetycznej miało miejsce w dwudziestoleciu międzywojennym, zabieg ten był stosowany również wcześniej, np. w średniowieczu (motyw danse macabre). Konwencja ta może spełniać różne funkcje, np. podkreślać katastrofizm utworu, tworzyć warstwę humorystyczną, jak również działać w sposób umoralniający. Sprowadza się to jednak do próby wstrząśnięcia odbiorcą, który ma pod wpływem dzieła dokonać refleksji.
W dramacie Witkacego (właściwie Ignacego Witkiewicza) „Szewcy” pojawia się groteska. Jest ona wyrażona przez mieszanie stylów — wulgarnego i wysokiego w wypowiedziach bohaterów (przeplatające się w dialogach wypowiedzi filozoficzne i ordynarne), a także ich nazwiskach (np. Puczymorda, Scurvy). Widać to również w sposobie kreowania fabuły utworu, która jest absurdalna. Można zaobserwować to w jednej z ostatnich scen w dramacie, gdy ukazane jest ujadanie Scurvy’iego, który imituje bycie przywiązanym łańcuchem (a także jego przemiana w pół-człowieka pół-psa). Groteska pełni tutaj funkcję zbudowania świata absurdalnego, przerysowanego do granic możliwości. Wizja tego świata ma wstrząsnąć widzem, sprawić, że przemyśli on to, w jaki sposób postrzega aktualną rzeczywistość. Świat za życia Witkacego był pełen zagrożeń i lęku. Niepewna i pełna napięć sytuacja polityczno-społeczna (również na arenie międzynarodowej) zbudzała głęboki strach wśród ludzi, w tym również artystów. Rewolucja październikowa, wojna polsko-bolszewicka sprawiały, że przyszłość malowała się w dość ciemnych barwach. Stąd zaprezentowany w utworze katastrofizm.
Innym zawierającym groteskę utworem jest powieść Witolda Gombrowicza „Ferdydurke”. Historia Józia, który zostaje „upupiony” przez swojego nauczyciela pana Pimko. Ukazane konteksty społeczne (szkoła, pensja u Młodziaków, dworek) zostają wyśmiane przez Gombrowicza. Ukazuje absurd „gęb”, które są przyjmowane przez ludzi w społeczeństwie. Józio próbuje zostać wtłoczony w schemat, kontekst społeczny przez „przyprawianie gęby”, jak opisuje to Gombrowicz. Przykładem groteski w utworze jest pojedynek na miny między Miętusem i Syfonem. Chłopcy w ten sposób próbują udowodnić, które racje są lepsze — chłopców, czy chłopięt. W „Ferdydurke” opisywana kategoria estetyczna ma za zadanie wprowadzić humor do utworu, ale także podkreślić absurd tego zachowania. W rzeczywistości nikt raczej nie prowadzi takich pojedynków, a tym bardziej nie prosi o pomoc sekundantów. Takie sytuacje mają wprowadzać komizm do książki, jednocześnie pokazując, jak absurdalne są sytuacje, w których się znajdujemy.
Groteska nie jest jednak wynalazkiem nowym. Choć, jak zostało już wspomniane, zdefiniowanie kategorii estetycznej miało miejsce w XX wieku, stosowali ją już autorzy dużo wcześniejszy. Już w średniowieczu pojawia się w sztukach plastycznych motyw danse macabre, czyli tańca śmierci. Ludzie różnych stanów społecznych byli przedstawiani w tańcu z kostuchą. Miało to symbolizować nieuchronność śmierci, która spotyka każdego — żebraka, biskupa i króla. Jedną z zasad groteski jest też przedstawianie rzeczy brzydkich, zestawiając je w innym kontekście. Rozkładające się zwłoki, kościotrupy, które występowały w danse macabre, również się do tego kwalifikują. Nie można więc nie wspomnieć o „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, średniowiecznym dialogu nieznanego autora. Do modlącego się mnicha przychodzi Kostucha, aby pouczać go na tematy związane ze śmiertelnością. Jej wypowiedzi są odważne, ostre, ale także dowcipne. Z tego względu jest to przykład realizacji groteski, choć nie spełnia ona wszystkich jej wytycznych (również ze względu na późniejsze zdefiniowanie jej). Pełni ona funkcję ludyczną, jak również przekazuje wiedzę i refleksje dotyczące śmierci w przystępny sposób.
Groteska występuje wielu utworach literackich, ponieważ jest niecodziennym sposobem na przedstawienie absurdu oraz zaakcentowanie jakiegoś zjawiska. Chętnie stosowali ją autorzy wielu epok w średniowieczu, baroku czy później w XX-leciu międzywojennym. Może mieć różne funkcje i wpływać na przesłanie dzieła przez uwydatnienie absurdu lub skłonienie do refleksji.