Powieść autorstwa Antoniego Libery pod tytułem „Madame” opowiada o wydarzeniach z okresu PRL. Opisuje doskonale rzeczywistość, w której przyszło żyć Polakom w latach 60. ubiegłego wieku. Wspomnienia z czasów maturalnych spisuje z perspektywy dorosłego już mężczyzny, rozliczając się w ten sposób z rzeczywistością Polski Ludowej. Książkę wydano w 1998 w wydawnictwie „Znak”. Debiut okazał się ogromnym sukcesem, nagrodzonym na ogólnopolskich konkursach literackich. Główny bohater, licealista, zakochuje się w nauczycielce francuskiego, tytułowej „Madame”. Książka Libery zawiera wiele wartościowych motywów literackich.
Motyw kobiety
Wokół fascynacji narratora, nastoletniego ucznia opiera się powieść Antoniego Libery. Jest ona nauczycielką francuskiego, wyniosłą i dostojną kobietą. Madame w jego oczach jest iście doskonała, ucieleśnia wszystko, co kojarzy mu się z Zachodem.
Kobieta wyróżnia się na tle wszystkiego w szarej komunistycznej rzeczywistości. Jest piękna, tajemnicza, ma nienaganne maniery, zna bowiem francuski savoir-vivre. Uwagę chłopca przyciąga także jej strój, który podąża za najnowszymi trendami zachodniej mody. Nosi piękne garsonki i używa perfum z Zachodu, które dodatkowo pobudzają myśli ucznia.
Wiktoria, ponieważ tak nazywa się nauczycielka, ma ogromny dystans do świata. Jest uosobieniem femme fatale, jej urok działa na mężczyzn, jednak przez swoje chłodne traktowanie innych. Z tego powodu nazywa on kobietę „Królową Śniegu”, ponieważ, mimo że zdaje sobie ona sprawę z zainteresowania ucznia, nie dokonuje niczego nieodpowiedniego.
Motyw platonicznej miłości
Maturzysta jest zafascynowany madame. Zakochuje się w niej, choć sam nie wie, czego dokładnie pragnąłby od relacji z nią. Przeszkodą jest duża różnica wieku między nimi. On ma dziewiętnaście lat, a nauczycielka trzydzieści pięć. Wszystko pozostaje więc w strefie marzeń, jednak nawet we własnych myślach dochodzi do wniosku, że nie zależy mu na fizycznym kontakcie z nauczycielką francuskiego, a wręcz przeciwnie — „działa” ona na niego na poziomie intelektualnym. Opisując te wydarzenia z perspektywy czasu, można odnieść wrażenie, że narrator nie pragnął nawet jej, a wszystkiego, co z nią związane. Kojarzyła mu się ona z Zachodem, który wydawał się szansą na wolność.
Motyw szkoły
Akcja powieści w dużej mierze dotyczy wspomnień ze szkoły, w której uczyła Madame. Dała mu ona, jak sam stwierdza Libera (powieść sam traktował jako rodzaj autobiografii), lekcję wolności. Poza nią szkoła jest jednak trudnym doświadczeniem. Stanowi ona jedno z głównych ogniw propagandy władzy komunistycznej. Celem szkoły jest przekazanie uczniom poglądów zgodnych z linią partii. PZPR chciało wychowywać w placówkach oświatowych posłusznych obywateli Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Ma ona stanowić jeden z elementów opresji, by nauczyć młodych ludzi posłuszeństwa.
Szkoła nie umożliwia uczniom rozwoju pasji i zainteresowań. Chłopak pragnie się rozwijać, jednak szkoła nie daje mu dodatkowych opcji na poznawanie świata. Wyjątkiem jest Madame, która umożliwia maturzyście pozalekcyjne zgłębienie wiedzy o języku francuskim.
Motyw państwa
Realia ukazane w powieści odnoszą się do rzeczywistości, w jakiej żyli Polacy w latach 60 dwudziestego wieku. Ukazane są realia życia w państwie komunistycznym, które dotykają również młodych obywateli — narrator przedstawia wydarzenia z perspektywy nastoletniego ucznia. Opisuje je z pewnym sentymentem, ponieważ PRL przypadał na lata jego młodości, jednak mimo to, z opisu wyłania się bylejakość. Świat jest dla młodego człowieka szary i przytłaczający, a władza reżimu komunistycznego nie pozwala obywatelom na żadną swobodę.
Motyw wolności
Wszystko, co dotyczy Zachodu, dla młodego Libery jest tożsame z wolnością. Stąd zainteresowanie osobą Madame, która w szarej rzeczywistości PRL wyróżniała się na tle pozostałych znanych mu osób. Wspomina z rozrzewnieniem pragnienie posmakowania Zachodu.
Narrator pokazuje także ogromną wolę i determinację osób, które chciały na stałe wyjechać z Polski w czasach komunistycznych. Fakt, że się jej to udaje, napawa autora smutkiem, ale i podekscytowaniem. Cieszy się, że nauczycielce udało się wyjechać na wymarzony zachód.
Motyw młodości
Wydarzenia są opisywane z perspektywy nastoletniego bohatera, stąd głównym motywem jest młodość. Chłopak wkracza w dorosłość, która daje mu wiele możliwości. Pragnie zmian, które nie przychodzą jednak tak łatwo, jak by chciał. Chce lepszego świata, wolnego, na wzór Zachodu. Zależy mu na posiadaniu wpływu na otaczającą go rzeczywistość, choć w małym stopniu, zwłaszcza to, co nie zostało jeszcze zmienione przez władze totalitarne.
Młodość w świetle „Madame” jest czymś cennym, ale również bardzo ulotnym. Trwa ona tylko chwilę, dlatego warto cieszyć się nią. Ustanawia także podział społeczny, ponieważ to właśnie wiek stoi na przeszkodzie jego miłości z nauczycielką francuskiego. Stąd ubolewa on, że jego młodość nie przypadła na dużo wcześniejszy czas. Gdyby urodził się wcześniej, mógłby on wraz z nią wyjechać na upragniony Zachód.