Jednym z najczęściej poruszanych, wzbudzających silne emocje i uniwersalnych motywów, które mogą pojawić się w literaturze, jest miłość. Jest to doświadczenie, dotykające chyba każdego człowieka i nie pozostawiające nikogo obojętnym. Miłość pojawia się w tekstach literackich każdej epoki – od czasów starożytnych, poprzez renesans, romantyzm i pozytywizm, aż do czasów współczesnych. Różne są rodzaje miłości opisywanej w literaturze – może być to miłość romantyczna, rodzicielska, związana z przyjaźnią, a także miłość do ojczyzny.
Dzieje Tristana i Izoldy
Jedną z najstarszych historii miłosnych, bo pochodzącą z co najmniej XII wieku, są inspirowane celtycką legendą „Dzieje Tristana i Izoldy”. Jest to opowieść o nieszczęśliwym uczuciu, łączącym dwójkę ludzi – rycerza Tristana oraz irlandzkiej księżniczki, Izoldy Jasnowłosej. Na polecenie swojego króla Marka, Tristan wyrusza na poszukiwania kandydatki na jego żonę i odnajduje Izoldę. Wskutek nieszczęśliwego wypadku rycerz i księżniczka wypijają magiczny napój, przygotowany dla króla i jego wybranki. Od tego momentu łączy ich nieszczęśliwa miłość. Izolda zostaje żoną króla Marka, nie kończy to jednak jej romansu z Tristanem.
Ich relacja pełna jest nieszczęść, tragedii i intryg, nie jest to także uczucie spełnione. Kończy się ono jednak dopiero wraz ze śmiercią kochanków i jest to przykład miłości może i nieszczęśliwej, ale trwającej na przekór wszystkiemu. O uczuciu łączącym Tristana i Izoldę mówi się też jako o miłości prawdziwej i niezniszczalnej, jednak należy też pamiętać, że związek ten zniszczył życiu lub unieszczęśliwił wiele osób postronnych, które dostały się w jego orbitę, tak jak miało to miejsce w przypadku króla Marka czy Izoldy o Białych Dłoniach – żony Tristana.
Romeo i Julia – William Szekspir
„Romeo i Julia” to chyba najbardziej znany w literaturze dramat, opowiadający o nieszczęśliwej miłości. Szekspir zawarł w nim historię dwóch zwaśnionych rodów – Montekich i Kapuletich. Rodziny te od dawna toczą zażarty spór, aż pewnego dnia najmłodsi przedstawiciele rodów – Romeo i Julia – zakochują się w sobie, wbrew rodzinnym konfliktom. Ich uczucie nie może wyjść na jaw, ośmielają się oni jednak potajemnie wziąć ślub. W międzyczasie napięcie między rodami rośnie, odbywają się pojedynki, a bohaterowie, tacy jak Tybalt i Merkucjo, giną w wyniku rodzinnej waśni.
Ostatecznie Romeo musi uciekać z miasta, natomiast Julia obawia się, że zostanie zmuszona do poślubienia innego mężczyzny – Parysa. Nie chcąc popełnić grzechu bigamii, dziewczyna pozoruje samobójstwo. Nie wie o tym Romeo, który znajduje jej ciało i sam odbiera sobie życie. Po przebudzeniu Julia widzi martwego Romea i, zrozpaczona, dołącza do niego.
„Romeo i Julia” to więc dramat o niespełnionej, nieszczęśliwej miłości, o uczuciu, które nie miało szansy na powodzenie ze względu na okoliczności, w jakich się zrodziło. Wpłynęło ono także na zmianę charakteru głównych bohaterów – Romeo i Julia dojrzeli, stali się odważniejsi i próbowali walczyć o swój związek. Ich śmierć ostatecznie pogodziła zwaśnione rody.
Dziady – Adam Mickiewicz
„Dziady” to dramat opowiadający o dwóch rodzajach miłości – o tej, którą żywi się dla ojczyzny oraz o takiej, która pojawia się w stosunku do drugiej osoby. Główny bohater – Gustaw/Konrad – jest związany uczuciem ze swoją zagarniętą przez zaborców ojczyzną i jest w stanie poświęcić dla niej swoje życie. Chce przyjąć na siebie cierpienie całego narodu polskiego. Równocześnie jest zakochany miłością nieszczęśliwą w kobiecie, która ma wyjść za kogoś innego. Jest to portret uczucia niespełnionego, zatruwającego duszę i umysł, sprawiającego ból, ale mimo to wciąż trwającego. Jest to także charakterystyczny obraz uczucia romantycznego, który często pojawia się w dziełach z tamtej epoki.
Lalka – Bolesław Prus
„Lalka” to powieść pozytywistyczna, która także zawiera elementy miłości do drugiej osoby oraz uczucia żywionego do ojczyzny. To drugie zakłada ciężką pracę i starania, dzięki którym kraj rodzinny zdoła podnieść się z niewoli i znów być wolnym państwem, w którym obywatelom żyje się dobrze, spokojnie i dostatnio. Z kolei wątek zakochania skupia się na dwójce głównych bohaterów – Izabeli Łęckiej i Stanisława Wokulskiego.
Wokulski robi wszystko, by zdobyć uczucia Izabeli, należą jednak oni do innych grup społecznych. Dlatego Łęcka nie widzi w Wokulskim kandydata do swojej ręki, a nawet nim gardzi. On jednak nie ustaje w wysiłkach, co prowadzi go do sytuacji, w której zaczyna Łęcką osaczać, na przykład wykupując długi jej ojca. Ostatecznie Wokulski nie jest w stanie zdobyć ukochanej, nie potrafi też przestać jej kochać, co zatruwa mu myśli i życie. Najprawdopodobniej więc popełnia samobójstwo.
Motyw miłości w innych dziełach
Motyw miłości i różne jej odmiany pojawiają się w jeszcze wielu innych dziełach, na przykład:
- Mit o Prometeuszu – jest to antyczny mit, opowiadający o herosie – Prometeuszu – który stworzył ludzkość i z miłości do niej wykradł bogom ogień, narażając się tym samym na karę i cierpienie.
- Pieśń nad pieśniami – to księga Biblii, o charakterze miłosnym, opowiadająca o miłości między Oblubieńcem a Oblubienicą.
- Pieśń o Rolandzie – to francuski epos rycerski, opowiadający o miłości do ojczyzny i o poświęceniu się dla niej. Roland, by obronić swój kraj, ginie w walce i poświęca wszystko, co ma.
- Boska komedia Dantego Alighieri – utwór ten został napisany w hołdzie dla zmarłej ukochanej Dantego – Beatrycze. W tekście pojawia się ona jako jego przewodniczka po Raju.
- Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga von Goethego – jest to powieść epoki romantyzmu. Opowiada o losach Wertera, który nieszczęśliwie zakochał się w kobiecie, która nie chciała z nim być. Główny bohater popełnia samobójstwo z powodu tej niespełnionej miłości.
- Kordian Juliusza Słowackiego – główny bohater dramatu – Kordian – przeżywa niespełnioną miłość do starszej od niego kobiety, która nie traktuje go poważnie. W wyniku odrzucenia jego uczuć, Kordian próbuje popełnić samobójstwo.
- Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego – Raskolnikow, główny bohater powieści, po popełnionej zbrodni zaczyna tracić zdrowe zmysły. Przed ostatecznym pogrążeniem się w szaleństwie ratuje go ukochana, Sonia. Dodatkowo jej miłość jest tak silna, że udaje się ona razem z Raskolnikowem na zsyłkę na Syberii.
- Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – powieść ta opowiada o miłości romantycznej, ale także o miłości do ojczyzny, która wyraża się walką o nią i pracą na rzecz jej dobra.
- Noce i dnie Marii Dąbrowskiej – jest to historia bohaterki, która wyszła za mąż z rozsądku, będąc jednocześnie przekonaną, że kocha kogoś innego. Ostatecznie orientuje się ona, czym jest prawdziwa miłość, dopiero w chwili śmierci swojego męża.
- Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego – Tomasz Judym musi w tej powieści wybrać między poczuciem obowiązku wobec społeczeństwa, a miłością do swojej ukochanej i osobistym szczęściem.
- W malinowym chruśniaku Bolesława Leśmiana – jest to wiersz erotyczny, opisujący intymne chwile i fizyczne zbliżenie między kochankami.