Piotr KostrzewskiPośród wielkich filozofii starożytności wyróżnić można m.in. stoicyzm, arystotelizm oraz platonizm. Ten ostatni przechodził szereg różnorakich modyfikacji, stając się ostatecznie neoplatonizmem filozofa Plotyna. Jego koncepcje dotyczące Absolutu, Intelektu i Duszy Świata przetrwały aż do czasów nowożytnych, doradzając się podczas epoki renesansu. Zmodyfikowane pod kątem zbieżności z chrześcijaństwem, miały ogromny wpływ na myślicieli tamtego okresu.
Epoki literackie mają tendencję to układania się w swego rodzaju amplitudy. Następujące po sobie okresy hołdują innym tendencjom. Można to dostrzec na przykładzie oświecenia i romantyzmu. Jednak między tymi dwoma epokami znajdował się pewien pośredni kierunek literacki, zwany sentymentalizmem.
W XIX wiecznej Francji zrodził się kierunek artystyczny, chcący zerwać z romantyczną spuścizną. Uznając wcześniejsze dzieła za zbyt subiektywne i niedbałe pod względem stylistycznym, postulowali dopracowanie oraz uniwersalność tematu. Nurt ten nazwano parnasizmem.
Manieryzm jest nurtem powstałym na styku renesansu i baroku. Z tego powodu trudno jet zakwalifikować go w jakikolwiek sposób, gdyż nosi bardzo dużo elementów pośrednich między tymi stylami. Nawet jego nazwa przybierała przez wieki różne znaczenia, by ostatecznie nieść za sobą pewien pejoratywny wydźwięk.
W wielu autorów dzieł literackich stylizowało swoje dzieła na zawierające prawdę objawioną. Czynili to przy pomocy różnych zabiegów stylistycznych, zazwyczaj upodabniania do języka biblijnego. Zjawisko to w literaturze nosi miano profetyzmu.
W połowie wieku XIX we Francji narodził się nurt literacki, stawiający sobie za cel przestawienie rzeczywistości. Chciał ją oddać jak najbardziej prawdziwie, bez zbędnego patosu i upiększania. Sprzeciwiał się on fantazjowaniu w literaturze, widząc w autorze swoistego badacza życia. Od łacińskiego realis nurt ten nazwano realizmem.
W baroku narodziło się wiele styli poetyckich. Jeden z nich, stworzony przez włoskiego poetę Giambattisto Mariniego, wyróżniał się swoją rozbudowaną formą i tematyką. Od nazwiska swego twórcy zyskał miano marinizmu. Niezwykła popularność stylu spowodowała stworzenie na jego bazie innych styli, takich jak konceptyzm i gongoryzm. W ten sposób tworzyło wielu poetów europejskich epoki baroku, w tym również na terenie Polski. Echa marinizmu odnaleźć można również w późniejszych epokach literackich.
Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił powrót do idei romantycznych. Przede wszystkim muzyka, ale również literatura na nowo odkryła spirytualizm oraz świat emocji. VIII Symfonia Wagnera, czy dzieła F. Liszta wyrażały w dźwiękach tęsknotę za uduchowionym indywidualizmem. Neoromantyzm wywarł ogromny wpływ na nurt Młodej Polski. Oba te pojęcia są ze sobą powiązane do tego stopnia, iż dawniej używano ich w charakterze synonimów.
Na kanwie podań o autentycznym alchemiku z epoki średniowiecza, Goethe stworzył postać Fausta. Będąc osobowością nietuzinkową, zainspirował on całe późniejsze pokolenia twórców, dając początek całemu motywowi literackiemu. Bezkompromisowy indywidualista, zdolny dla zaspokojenia swojego celu sięgnąć nawet po moce piekielne pojawiał się następnie w wielu epokach literackich. Obecny jest w kulturze nawet po dzień dzisiejszy.
Wraz z upadkiem Konstantynopola, na zachodzie Europy zaczęło pojawiać się coraz więcej uczonych bizantyjskich. Przywozili oni ze sobą na tereny byłego Cesarstwa Zachodniego dzieła antycznych poetów i filozofów, dawno tutaj zapomniane. Szczególnie mocne piętno odcisnęło to we Włoszech, powiązanych z Cesarstwem Bizantyńskim silnymi więzami handlowymi. To „odkrycie” na nowo dorobku starożytnej Grecji i Rzymu spowodowało ożywienie intelektualne, zwane obecnie renesansem. Wraz z nim pojawiły się nowe prądy myślowe, szukające miejsca człowieka we wszechświecie. Ten, który stawiał go w centrum zainteresowania, nazwany został humanizmem.