Piotr Kostrzewski

W reakcji na doświadczenia I wojny światowej i wynikłe po niej przemiany społeczno-polityczne w Niemczech narodził się nowy nurt literacki. Wtłoczony w okres przyśpieszenia technologicznego, nieufny wobec technokracji ogarniającej świat, skierował się ponownie ku wnętrzu człowieka. Starał się oddać prawdziwą naturę duszy, dostrzegając przez nią ostateczną prawdę o świecie. Sięgając często do mitologicznych i groteskowych obrazów, starał się wyrażać. Dlatego właśnie nadano mu miano ekspresjonizmu.

Mający na celu budzić patriotyczną postawę obrony kraju nurt w poezji nazywany jest tyrteizmem. Nazwa ta pochodzi od imienia starożytnego poety Tyrteusza, który swoimi utworami zagrzewał do walki siły Spartan. W Polsce ten rodzaj poezji szczególnie mocno widoczny był w okresie romantyzmu oraz zaborów. Wtedy to powstało najwięcej znanych do dzisiaj utworów poezji tyrtejskiej.

Św. Franciszek z Asyżu to bardzo istotna postać w historii Kościoła Katolickiego. Jego skromny, przepełniony modlitwą żywot niepozbawiony był radości. Ten niezwykły człowiek odnajdywał Boga pośród jego stworzeń, stając się patronem ekologów. Napisane przez anonimowego twórcę Kwiatki świętego Franciszka stanowiły opis niezwykłego życia świętego, dały zarazem podwaliny nurtu nowego nurtu literackiego. Mowa tu o franciszkanizmie.

Oniryzm starał się tworzyć literaturę na podobieństwo marzenia sennego. Czy był to sen przyjemny, czy groteskowy koszmar, oniryzm się nim inspirował. Zafascynowani psychoanalizą, twórcy oniryczni widzieli w marzeniu sennym możliwość zerwania z logiką i prawami rzeczywistości, które krępowały człowieka. Dlatego też łamali w swoich dziełach ciągłość fabularną, a prawdę ukrywali za fantastycznym symbolizmem.

Na kanwie życia oraz twórczości angielskiego arystokraty, Lorda Byrona, wytworzył się specyficzny trend w romantyzmie. Bajronizm, bo o nim mowa, cechowały skrajny indywidualizm i pogarda dla zastanych norm społecznych. Tworzeni w tym nurcie bohaterowie romantyczni to wyobcowane, wybitne jednostki o skłonnościach do kierowania się emocjami oraz mściwością.

Naturalizm jako prąd literacki starał się ukazać rzeczywistość determinowaną przez prawa przyrody. Człowiek stawał się dla naturalistów zwierzęciem, pchanym popędami i instynktem. Świat zaś przepełniony był brudem, brutalnością oraz rozkładem. Dzieła literackie utrzymane w tym duchu budził wiele kontrowersji w casach swojego wydania. Stawały się jednak początkiem ważnych dyskusji o kwestiach społecznych, szczególnie ludzkiej biedy i wyzysku.

Symbolizm narodził się we Francji, w latach 80. XIX wieku. Był szeroko rozumianym prądem artystycznym, wyrażanym m.in. poprzez literaturę, malarstwo i muzykę. W literaturze charakteryzował się odrzuceniem pojmowanej dosłownie rzeczywistości na rzecz symboli oraz metafizycznych alegorii. Skupiał się bardziej na świecie idei, wyrażając go poprzez niejednoznaczne parabole.

Dekadentyzm jest kierunkiem w literaturze, rozwiniętym u schyłku XIX wieku. Po raz pierwszy pojawił się we Francji, był silnie reprezentowany wśród młodopolskiej cyganerii artystycznej. Charakteryzowało go poczucie końca cywilizacji europejskiej, upadku moralności i potrzeby ucieczki ku innym stanom świadomości.

Wallenrodyzm jest rodzajem bohatera romantycznego, stworzonego przez Adama Mickiewicza w powieści historycznej Konrad Wallenrod. Stanowi on również postawę etyczną doby powstania listopadowego, charakteryzującą się dążeniem do dobra narodu poprzez wątpliwe etycznie czyny, głównie zdradę.