Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił powrót do idei romantycznych. Przede wszystkim muzyka, ale również literatura na nowo odkryła spirytualizm oraz świat emocji. VIII Symfonia Wagnera, czy dzieła F. Liszta wyrażały w dźwiękach tęsknotę za uduchowionym indywidualizmem. Neoromantyzm wywarł ogromny wpływ na nurt Młodej Polski. Oba te pojęcia są ze sobą powiązane do tego stopnia, iż dawniej używano ich w charakterze synonimów.
Neoromantyzm – definicja i cechy
Neoromantyzm jest nurtem z przełomu XIX i XX wieku, który szeroko czerpał ze stylistyki romantycznej. Pojęcie to dotyczy przede wszystkim muzyki twórców takich jak Wagner, czy Strauss, niemniej występowało również na polu literatury. Był to nurt modernistyczny, dlatego też trudno jednoznacznie podać jego cechy charakterystyczne. Główną cechą neoromantyzmu jest powrót do spirytualizmu. Duch oraz emocje były w nim istotniejsze niż mędrca szkiełko i oko. Bohaterowie utworów neoromantycznych byli niezwykle uczuciowymi indywidualnościami, co spychało ich w kierunku samotności. Wykształcał się u nich przez to negatywny pogląd na świat i swoista melancholia. Twórca neoromantyczny ponownie stał się postacią wybitną, która postrzega świat inaczej, pełniej niż otaczające go masy. Emocje były dla niego ważniejsze niż podejście racjonalne, duch zyskiwał nad światem materialnym. Czerpiąc z wcześniejsze epoki, każdy artysta starał się szukać inspiracji na swój sposób. Nadaje to ich twórczości cech indywidualnych, czyniąc zarazem nurt ostatnim etapem europejskiego romantyzmu.
Na terenie Polski neoromantyzm czerpał również z tradycji narodowowyzwoleńczej, tworząc na nowo modele postaw patriotycznych i buntowniczych. Sam nurt wchodził w skład Młodej Polski, mieszając się w niej z elementami symbolizmu i impresjonizmu. Twórcy neoromantyczni w Młodej Polsce na powrót odkryli również wieś oraz przyrodę, uciekając od pozytywistycznej tematyki wielkich aglomeracji.
Przykłady neoromantyzmu
Dusiołek
Wiersz Bolesława Leśmiana, czerpiący ze słowiańskich baśni. Dusiołek jest rodzajem ludowego demona, któremu przypisywano duszenie ludzi we śnie. Prawdopodobnie było to dawne wytłumaczenie bezdechu. Leśmian czerpie z bogatego dorobku słowiańskiej mitologii, tworząc opowieść wokół nadprzyrodzonej istoty z baśni. To typowy element romantyczny, występujący wcześniej np. u Słowackiego. Warte wspomnienia są również barwne opisy wyglądu stworzenia oraz otaczającej głównego bohatera przyrody. Neoromantyzm czerpał bowiem garściami z tego typu elementów, stylizując się na artystach z XVIII wieku. Leśmian celowo ucieka w Dusiołku w świat baśni słowiańskich, opiewając bogactwo ludowej duchowości i legend.
Evviva l’arte
Wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera zaliczyć można do dekadentyzmu, niemniej zawiera on również pewne elementy neoromantyczne. Przede wszystkim jest wyrażeniem ducha indywidualizmu poety. Dzieło wynosi go ponad prostych ludzi, szczególnie zabiegających o pieniądz filistrów. Poeta urasta tutaj wręcz do rangi kapłana sztuki, osoby posiadającej nieosiągalny dla innych dar przenikliwości. Romantycy również wychodzili z takiego założenia, choć skupiali się raczej na duchowym aspekcie sztuki. Tutaj również jest ona przedstawiona jako rzecz wznioślejsza niż rzeczywistość poznawalna zmysłami.
Wesele
Dramat Stanisława Wyspiańskiego nosi wiele cech neoromantycznych. Przede wszystkim jest utworem symbolicznym, ilość elementów o ukrytym znaczeniu jest w nim bardzo duża. Pojawienie się istot nadprzyrodzonych oraz duchów z historii Rzeczypospolitej, świadczy o skierowaniu się ku fascynacji legendami, typowej dla romantyzmu. Sam utwór można interpretować jako opowieść o obudzeniu narodowego ducha w Polskiej chacie, co łączy w sobie spirytualizm i zwrócenie się ku motywom wiejskim. Choć w istocie Weselu bliżej jest do nurtu symbolizmu, jednak w Młodej Polsce to pojęcie przenikało się wzajemnie z neoromantyzmem, który dodatkowo akcentował motywy narodowowyzwoleńcze. Utwór ten zaś w swojej istocie można zaliczyć do obu tych tendencji literackich.