Fiodor Dostojewski był rosyjskim pisarzem z XIX wieku. Napisał on „Zbrodnię i karę”, znaną powieść psychologiczną. Opisuje w nim umysł mordercy, który próbuje uciec przed odpowiedzialnością. Raskolnikow planował zbrodnię, jednak jej dokonanie go przerosło. Degraduje ona moralnie młodzieńca i prowadzi do jego obłędu. Lektura pozytywistyczna zaliczana jest do arcydzieł literatury światowej, stąd warto znać najważniejsze motywy obecne w powieści.
Motyw zbrodni
Główny bohater „Zbrodni i kary” dokonuje zbrodni, która wyznacza główną oś wydarzeń. Jest to najważniejszy motyw całej powieści. Rodion Raskolnikow zabija Lichwiarkę Alonę Iwanową, co planował przez miesiące przed dopuszczeniem się morderstwa. Doskonale zaplanowana operacja się jednak nie powodzi, ponieważ do domu wraca siostra kobiety, Lizawieta. Aby pozbyć się świadków, również pada ona jego ofiarą.
Wydarzenie to odbija się na psychice mężczyzny, który choć sądził, że ma prawo do przekraczania granic moralnych, nie radzi sobie z tą sytuacją. Wydaje mu się, że doskonale wszystko zaplanował i zabójstwo nie wyjdzie na jaw, jednak informacja o śmierci dwóch kobiet szybko staje się publiczna. Wtedy wpadł on w panikę. Dostojewski ukazuje psychikę zagubionego sprawcy, który początkowo usprawiedliwia moralnie swoje działanie. Dopiero gdy zostaje mu wymierzona kara, dochodzi do wniosku, że się mylił.
Motyw mordercy
Rodion jest studentem prawa, jednak od miesięcy planuje złamanie zasad. Uważa, że ma prawo do decydowaniu o życiu innych, ponieważ jest wybitny. Takie jednostki w jego opinii mogą dokonywać rzeczy, które uznawane są za nieakceptowalne, gdyż to one piszą historię. Poczucie winy prowadzi jednak go do obłędu, gdy zbrodnia wychodzi na jaw, chowa w przypadkowych miejscach skradzione przedmioty i podupada na zdrowiu.
Motyw kary
Choć Raskolnikow był pewien, że uniknie wszelkich konsekwencji, tak się nie dzieje. Początkowo za jego karę można uznać przygniatające go poczucie winy. Nie potrafi on normalnie żyć w społeczeństwie, czuje się poszukiwany i wyalienowany. Ciągle myśli na temat popełnionego czynu, nie udaje mu się przejść z tym do porządku dziennego. Popada przez to w obłęd, co sprowadza na niego podejrzenia. Zostaje on oskarżony, jednak sam postanawia przyznać się do winy przez namowę Sonii. Sąd skazuje go na katorgę na Syberii, którą odsiaduje. Jego prawdziwą „karą” było jednak wszystko, co przeżył przed przyznaniem się do winy.
Motyw szaleństwa
Cierpienie, na które skazuje się samodzielnie bohater, sprawia, że podupada on na zdrowiu. Zbrodnia na lichwiarce prowadzi go do obłędu, z którego nie potrafi się wydostać. Staje się samotnikiem, nie umie funkcjonować w społeczeństwie. Męczą go uporczywe myśli i sny dotyczące dokonanego morderstwa. Staje się podejrzliwy wobec wszystkich ludzi, z jakimi zdarza mu się przebywać.
Motyw cierpienia
Życie mieszkańców Petersburga, których przedstawiono w powieści Dostojewskiego, wypełnione jest przez cierpienie. W większości problemy ukazane w losach bohaterów dotyczyły biedoty, jednak stanowili oni ogromną część społeczeństwa rosyjskiego. Nagminne są uzależnienia, choroby i ubóstwo. Raskolnikow cierpi jeszcze przed dokonaniem morderstwa, ponieważ nie mógł dalej studiować przez brak środków na życie oraz czesne na uczelni. Z desperacji zabija lichwiarkę, której winny był ogromne sumy. Chciał w ten sposób poprawić swoją sytuację finansową i wrócić na studia. Nie sądził jednak, że zbrodnia aż tak nim wstrząśnie. Za zapowiedź tego można uznać usprawiedliwienia, jakie czyni sam przed sobą.
Ciężki los spotkał również Sonię. Dziewczyna była córką alkoholika, a przez trudną sytuację finansową musiała zarabiać jako prostytutka. Została do tego zmuszona przez uzależnienie ojca oraz chorobę macochy. Inna praca nie dałaby jej takich pieniędzy.
Dunia, siostra Rodiona, także ma trudne życie. Traci pracę, ponieważ zostaje oskarżona o romans z pracodawcą, u którego sprzątała. Gdy los wydawał się jej sprzyjać przez zaręczyny z bogatym Piotrem Łużynem, jednak mężczyzna jej nie szanował.
Motyw przemiany
Raskolnikow zabija dwie osoby, jednak pod wpływem Soni, bardzo religijnej ukochanej, postanawia przyznać się do winy. Pobyt na Syberii oraz miłość kobiety sprawiły, że zrozumiał błędność swoich założeń. Pokazuje to, że każdy zasługuje na drugą szansę.
Motyw miłości
Prawdziwie szczere uczucie rośnie między Rodionem i Sonią. Poznają się przypadkiem, dziewczyna pracuje jako prostytutka. Ich relacja rozwija się głównie dzięki empatii, jaką obdarzyła ona Raskolnikowa. Po poznaniu prawdy o jego zbrodni postanowiła ona przekonać go do przyznania się do winy, a potem wyjechała wraz z nim na Syberię.
Uczucie pojawiło się także między Dunią i Razumichinem, przyjacielem Rodiona. Dzięki mężczyźnie pierwszy raz zaznała ona szczęścia. Szanował on ukochaną i, mimo że nie był zamożny, chciał zapewnić jej dostatek. Stąd jej decyzja o zerwaniu zaręczyn z bogatym Łużynem, którego nie kochała, okazała się najlepszym możliwym rozwiązaniem.
Motyw miasta
Przedstawiony w utworze Petersburg jest nieprzyjazny, a wręcz odstraszający. Dla większości mieszkańców życie w mieście staje się jedynie walką o przetrwanie. Przytłaczający obraz stolicy koresponduje z tragicznymi losami bohaterów powieści, którzy w dużej mierze stracili nadzieję na lepsze życie.