Powieść historyczna napisana przez Adama Mickiewicza ukazuje historię średniowiecznego Litwina, Walter Alfa. Zostaje on porwany i wychowany przez zakonników krzyżackich na rycerza. On nie zatraca ducha narodowego dzięki wajdelocie. Zabija swojego nauczyciela, Konrada Wallenroda i przyjmuje jego tożsamość. Historia tytułowego „Konrada Wallenroda” jest więc opowieścią o Walterze Alfie. Książka zawiera wiele wartościowych motywów, które mogą przydać się w czasie egzaminu maturalnego.
Motyw rycerza
Zakon krzyżacki, który stanowi tu ważną grupę ukazuje archetyp rycerza. Mają oni za zadanie być doskonali, honorowi, wypełnić ethos rycerski. Wychowują Walter Alfa na jednego z zakonników. Zna kodeks rycerski i utożsamia się z nim, jednak by ratować ojczyznę łamie jego zasady.
Rycerstwo Krzyżaków ma jednak ciemną stronę. Pod płaszczem chrystianizacji zdobywają oni nowe terytoria, a ich nawracanie ma charakter przymusowy. W takich okolicznościach zabijają Litwińską wioskę i zabierają do siebie młodego chłopca. Krzyżacy stanowią więc z jednej strony ukazanie wartości rycerskich, z drugiej są ich zaprzeczeniem.
Motyw ojczyzny
Dla Waltera Alfa prawdziwym domem, mimo prób indoktrynacji ze strony zakonników jest Litwa. Dla dobra kraju rezygnuje ze szczęścia z Aldoną, swoją ukochaną i powraca w szeregi krzyżackie, by zniszczyć ich od środka.
Interes narodowy, choć ukazany w negatywnym świetle realizują tu także Krzyżacy. Niemcy dbają o rozwój gospodarczy i militarny, chcą zostać potęgą. Przyświecają im również cele patriotyczne, jednak robią to kosztem innych narodów, co Mickiewicz potępia.
Motyw zbrodni
Zbrodni, niezgodnej z ethosem rycerskim dokonuje Walter Alf na swoim zakonnym bracie, Konradzie Wallenrodzie. Przybiera jego tożsamość i powraca do Malborka jako on. Dzięki temu zostaje mistrzem zakonnym i ma możliwość zemszczenia się na swoich oprawcach, jak postrzega Niemców.
Motyw poezji
Dzięki pieśniom litewskiego Wajdeloty i Konrada Wallenroda czytelnik dowiaduje się prawdy o zamiarach Walter Alfa oraz jego historii. Litewski bard utrwala w pieśniach ważne wydarzenia z historii swojego narodu. Stara się w ten sposób zachować pamięć istotnych bohaterów oraz podtrzymać ducha narodowego. On także wychowuje chłopca w duchu patriotycznym, dba, by kochał Litwę i jej służył. Na uczcie opisuje także losy Walter Alfa, jednak powstrzymuje się od wyjawienia jego aktualnej tożsamości. Chce przypomnieć mu w ten sposób o zemście, którą przyrzekł.
Wajdelota uważa, że poezja stanowi prawdziwe i niezniszczalne dziedzictwo narodowe. Pieśni nie da się zniszczyć, ponieważ żyje ona w pamięci ludzi, a niemożliwe jest zabicie wszystkich, którzy ją znają.
Wykonanie Konrada Wallenroda opisuje zwycięstwo Almanzora nad Hiszpanami, którego dokonał podstępem. Chory na dżumę poddał się i trafił do ich miasta, zarażając i od środka niszcząc przeciwnika. Wyjawia w ten sposób swoje zamiary wajdelocie, choć inni goście nie rozumieją, że przepowiada ich śmierć.
Motyw zdrady
Konrad Wallenrod, czyli naprawdę Walter Alf zostaje mistrzem zakonnym, przez co ma duże możliwości w sabotażu interesu zakonnego. Wyrusza na wojnę z Litwą, podczas której dowodzi wojskiem w taki sposób, by Krzyżacy ponieśli maksymalnie duże straty. Ginęli oni z głodu (nie dostarczano wystarczająco zaopatrzenia) oraz wpadali w zasadzki litewskie przez złe dowodzenie. Podczas ostatecznej bitwy postanowił on pozostawić ich bez pomocy, dzięki czemu jego ojczyzna wygrała wojnę.
Motyw miłości
Uczucie ukazane w powieści jest nieszczęśliwe. Mimo odwzajemnionego uczucia z obu stron Aldona i Walter Alf nie mogą być razem. Mężczyzna postanawia wyrzec się własnego szczęścia na rzecz interesu ojczyzny. Przez to kobieta, księżniczka litewska decyduje się na życie Pustelnicy. Zamyka się w wieży niedaleko miejsca, w którym przebywał Konrad Wallenrod, by móc cały czas być blisko niego. Dzięki temu mogli chociaż raz na jakiś czas się usłyszeć, ponieważ mistrz zakonny wymykał się często z zamku, by porozmawiać z ukochaną.
Motyw samobójstwa
Gdy podstęp zostaje odkryty, Wallenrod decyduje się na popełnienie samobójstwa. W ten sposób unika odpowiedzialności i tortur, które prawdopodobnie spotkałyby go za takie działanie. Robi to także z beznadziei, ponieważ zaproponował ucieczkę ukochanej, ale ona się nie zgodziła. Gdy dowiaduje się o jego śmierci (zgaszona lampa w strzelnicy), sama także popełnia samobójstwo.
Motyw bohatera romantycznego
Wallenrod został wykreowany przez Adama Mickiewicza na bohatera romantycznego. Nadał mu cechy bohatera byronicznego. Konrad jest samotnikiem, który samodzielnie chce działać i buntuje się przeciw światu. W sposób gwałtowny i często lekkomyślny działa na otaczającą rzeczywistość (stąd daje się złapać na podstępie). Jest nieszczęśliwy w miłości. Targają nim silne emocje — miłość do Aldony oraz nienawiść do Krzyżaków.
Motyw wallenrodyzmu/makiawelizmu
Pojęcie to oznacza działanie niezgodne z etyką, by osiągnąć szlachetny cel. Takie działanie podejmuje Wallenrod, od którego wywodzi się to pojęcie. Łamie wpojone mu zasady honoru i kodeksu rycerskiego, by zemścić się na wrogu. Jeśli nie może osiągnąć swojego celu w równej walce, musi zrobić to na wszystkie dostępne sposoby, nawet te niemoralne.