Powieść polityczno-społeczna „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego opowiada o życiu Cezarego Baryki. Czytelnik towarzyszy mu przez kilka lat życia, kiedy dojrzewa i staje się dorosłym mężczyzną. W „Przedwiośniu” pojawia się wiele wartościowych motywów literackich.
Motyw rewolucji
Nastoletni Cezary mieszka w Baku podczas rewolucji 1917. Angażuje się w działania komunistów, chodzi na spotkania i popiera ich na początku. Baryka pochodzi z bogatej rodziny, przez co matka ukrywa przed bolszewikami kosztowności, za które kupuje żywność. Ciemną stronę rewolucji zauważa dopiero w momencie, gdy dotyka go bezpośrednio. Komuniści odkrywają ich dorobek (który miał zostać oddany) i skazują matkę na ciężkie roboty, przez co umiera.
Żeromski przedstawia rewolucję jako niebezpieczną. Mami i angażuje głównie młode osoby, które nie zdają sobie sprawy z konsekwencji takiego przewrotu. Prowadzi on do chaosu i eskalacji przemocy. Niesie zniszczenie, jednak nie potrafi budować.
Zapowiedź rewolucji w Polsce zostaje ukazana już przez pryzmat doświadczeń Cezarego, przez co jest on już bardziej krytyczny wobec tych haseł.
Motyw rodziny
Rodzina Baryków żyje spokojnie i szczęśliwie do momentu wyjazdu Seweryna, ojca Cezarego. Wtedy matka nie ma posłuchu u nastoletniego syna. Buntuje się on przeciwko wszystkiemu, szkole, matce, ładowi społecznemu (stąd zaangażowanie w rewolucję).
Od przewrotu z roku 1917 umiera pani Jadwiga, ojciec nie daje znaku życia, przez co Baryka na długi czas zostaje sam. Gdy rodzic wraca, wspólnie jadą do Polski, ojczyzny rodziców głównego bohatera. Do kraju dociera już jako sierota, Seweryn umiera w trakcie podróży koleją. Tragiczne doświadczenia młodego człowieka kształtują go i wpływają na jego postrzeganie rzeczywistości.
„Przedwiośnie” przedstawiona zostaje rodzina Hieronima Wielosławskiego. Gdy wraz z Baryką przyjeżdżają do Nawłoci po wojnie polsko-bolszewickiej wszyscy przyjmują ich serdecznie. Dla Cezarego jest to namiastka domu.
Motyw matki i matczynej miłości
Pani Jadwiga jest przykładem matki idealnej. Stara się zapewnić synowi dobrą przyszłość, po wyjeździe ojca próbuje go pilnować (choć buntuje się przeciw niej, dalej go bardzo kocha). W momencie wybuchu rewolucji, gdy brakuje podstawowych towarów i dóbr, ryzykuje zdrowiem, jeżdżąc za Baku po żywność. Chcąc zadbać o Cezarego, ukrywa kosztowności, co później prowadzi do jej skazania na ciężkie prace, w których konsekwencji umiera.
Mimo trudów życia nie narzeka, stara się żyć zgodnie z zasadami etycznymi, dbać o męża (choć wychodzi za niego z rozsądku). Jest dobrą matką, co chłopak docenia, dopiero gdy podupada na zdrowiu.
Motyw ojca
Seweryn Baryka do wyjazdu na wojnę bardzo angażuje w wychowanie chłopca. Ma na niego pozytywny wpływ, jest surowy, ale obdarza go miłością. Cezary dzięki temu dobrze się uczy i jest zadowolony z takiego życia.
Ojciec przez długi czas nie bierze jednak udziału w procesie dorastania swojego dziecka. Przed śmiercią przekonuje go do wyjazdu do Polski, jednak nie udaje mu się do niej dotrzeć.
Motyw młodości i przemiany
Książka przedstawia młodość głównego bohatera i proces jego dojrzewania. Początkowo buntuje się przeciw rodzinie i szkole oraz porządkowi społecznemu. Dopiero doświadczenie rewolucji oraz śmierć rodziców sprawia, że dojrzewa i staje się dorosłym. Łączy się to również z motywem przemiany Cezarego. Zmienia swoje poglądy, staje się wyważony.
Motyw arkadii
Nawłoć, do której przyjeżdża Cezary na zaproszenie przyjaciela Hieronima, jest przedstawiona jako raj. Miejsce to do złudzenia przypomina Soplicowo (Żeromski inspirował się Mickiewiczem). Idealizuje ten dworek szlachecki. Mieszkańcy również przywiązują ogromną wagę do tradycji i obyczajów, przy okazji lekceważąc problemy mieszkańców okolicznych wsi (np. biedaków z Chłodka).
Motyw podróży
Fizyczną podróż w „Przedwiośniu” odbywa Seweryn i Cezary. Jest ona trudna i wykańczająca, zwłaszcza starszego już ojca. Jadą w ciężkich warunkach, w pociągu nie ma ogrzewania. Przekraczają z resztą granicę nielegalnie, ponieważ nie ma już miejsc, a Cezary jest żołnierzem. Nie mają ze sobą dużo jedzenia, przez co droga jest jeszcze bardziej wymagająca.
Wędrówkę w poszukiwaniu siebie Cezary rozpoczyna jeszcze w trakcie rewolucji. Rozumie, że wyznawane przez niego wartości są mrzonką. Po stracie obojga rodziców nie ma także swojego miejsca w świecie, nie czuje się związany z Rosją, choć w niej się wychował, ani z Polską, z której pochodzą jego rodzice. Bohater musi więc odnaleźć swoje miejsce w świecie, w czym pomaga mi dawny ukochany jego matki, Szymon Gajowiec.
Motyw nieszczęśliwej miłości
W Nawłoci młody Cezary zakochuje się w Laurze, niestety kobieta jest już zaręczona z Barwickim. Mimo to angażuje się w tę relację, chce utrzymywać romans, nawet gdy zostanie mężatką. Ich relacja jest więc skazana na niepowodzenie.
W Cezarym zakochuje się młodsza Wanda oraz Karolina, z którą również prowadzi flirt. Zazdrosna dziewczyna odtruwa Karolinę, przez co cała sytuacja kończy się tragicznie, a Cezary decyduje się na wyjazd z Nawłoci.
Nieszczęśliwa jest także miłość Szymona Gajowca oraz Jadwigi. Są w sobie zakochani, choć nigdy żadne się do tego nie przyznaje. Dopiero w momencie, gdy kobieta ma zostać wydana za Seweryna, nieszczęśliwy mężczyzna wysyła jej list, jedyne wyznanie miłości, które pozostaje w pamięci kobiety przez całe życie.