Istnieje wiele teorii na temat tego, czym jest sprawiedliwość. Najprościej można powiedzieć, że jest to stan równowagi pomiędzy tym, co czynimy w życiu, a tym, jakie ponosimy tych czynów konsekwencje, zarówno pozytywne, jak i negatywne.
Za każde przewinienie winowajca musi ponieść karę, choćby była to kara odroczona i miała inną formę, niżby mogło się wydawać większości z nas. Tego wydaje się nas uczyć literatura od zarania dziejów. Zbrodnia, oszustwo, zabójstwo – są to rzeczy, które naruszają metafizyczny porządek świata, który ze swojej natury dąży do równowagi, więc prędzej czy później zadba o konsekwencje dla winowajcy. Problem ten dobrze widać na podstawie literatury europejskiej XIX wieku.
Władza to temat szeroko opisywany w literaturze. Jest to coś, co pociąga człowieka, ponieważ daje poczucie złudnej kontroli nad innymi ludźmi. Jest to jednak zjawisko tak mocno obciążone odpowiedzialnością, że wady pełnienia władzy na pewno przewyższają ilościowo zalety. Samo pełnienie władzy zaś wpływa mocno degradująco na jednostkę.
Każdy z nas po osiągnięciu pewnego wieku i pewnego określonego poziomu rozwoju umysłowego, ponosi odpowiedzialność za swoje czyny. Taki jest jego moralny obowiązek wobec innych, potrzebny byśmy mogli harmonijnie żyć w społeczeństwie, minimalizując ryzyko niepokojów i chaosu.
Motyw winy i kary jest jednym z najchętniej wykorzystywanych przez autorów w literaturze. Bohaterowie dzieł literackich często popełniają wszelkiego rodzaju zbrodnie, a potem zmagają się z ich konsekwencjami. Autorzy często za pośrednictwem opisywanych historii przewinień i tego, jak kończą się one dla ich postaci, snują refleksje dotyczące natury ludzkiej oraz tego, jak funkcjonuje sprawiedliwość w świecie przedstawionym.
W epoce romantyzmu autorzy czerpali wiele inspiracji z ludowości, z jej folkloru, opowieści oraz zwyczajów. Romantycy uważali bowiem, że to właśnie ludowość zawiera w sobie uniwersalne i autentyczne prawdy na temat życia. W utworach romantycznych często można odnaleźć nawiązania do elementów fantastycznych czy baśniowych, które są charakterystyczne właśnie dla ludowych wierzeń i historii i tam właśnie należy szukać ich korzeni.
Dramat romantyczny Juliusza Słowackiego „Balladyna” jest jednym z typowych utworów epoki. Opowiada historię inspirowaną legendą o królu Popiele. Zawiera wiele elementów fantastycznych, które budują świat przedstawiony sztuki.
W teorii każdy z nas pragnie prawdy, a jednak ludzie często nie są w stanie się z nią zmierzyć. Ten motyw często pojawia się również w literaturze. Jako przykłady, mogą posłużyć powieść Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”, dramat Juliusza Słowackiego „Balladyna” oraz ballada Adama Mickiewicza „Romantyczność”. Okazuje się, że prawda jest najważniejszą wartością w życiu człowieka.