IV część Dziadów jest studium romantycznej miłości, stanowi pełną i sugestywną wizję tego szalonego uczucia. Niemal cały utwór tworzą wypowiedzi Pustelnika-Gustawa przedstawiające wnikliwą analizę jego nieszczęśliwego uczucia.
Ze względu na to, że część IV Dziadów wypełniają głównie wypowiedzi Pustelnika-Gustawa, niniejszy plan wydarzeń został opracowany z perspektywy tego bohatera.
Mickiewicz w części IV Dziadów umiejętnie przetworzył własne przeżycia, konstruując z nich fabułę utworu. W obiekcie westchnień Gustawa można dostrzec młodzieńczą miłość Mickiewicza, Marylę Wereszczakówną, która pod wpływem rodziny oddała rękę bogatemu hrabiemu Wawrzyńcowi Puttkamerowi, odrzucając jednocześnie biednego poetę.
Bohaterowie dramatu to: Pustelnik-Gustaw, greckokatolicki Ksiądz (dawny nauczyciel Gustawa), jego dzieci oraz Głos z kantorka.
Dziady kowieńsko-wileńskie poprzedza wiersz o charakterze balladowym pt. Upiór. Zawiera on wiele cech, które występują w zbiorze Ballady i romanse: przekonanie o współistnieniu światów żywych i umarłych, motyw winy i kary, postać upiora, tajemniczy nastrój.
Dziady były pogańskimi obrzędami ludowymi praktykowanymi na Litwie i Białorusi, czyli na wschodzie dawnej Rzeczpospolitej, podczas których wywoływano duchy dawnych przodków.
Adam Mickiewicz objął swój czteroczęściowy cykl dramatyczny wspólnym tytułem Dziady.
Gdybyś spytał, jacy tu są ludzie, odparłbym, że tacy jak wszędzie. Rodzaj ludzki, to rzecz jednostajna! Większość spędza na pracy przeważną część życia, by żyć, a owa znikoma cząstka wolności, jaka im pozostaje, napawa ich taką obawą, iż czynią, co mogą, by jej się wyzbyć co prędzej– o stosunku do świata (16 maja 1771 r.)
Werter stał się symbolem pewnej postawy życiowej. Postać literacką prezentującą jego cechy nazywa się bohaterem werterowskim. Zbiór tych cech to werteryzm. Zaliczają się do nich:
Albert został przedstawiony jako przeciwieństwo Wertera. To narzeczony, a później mąż Lotty. Nie jest jej „bliźniaczą duszą”, jednak w zamian współtworzy z nią związek oparty na stabilnym uczuciu i wzajemnym zaufaniu.